Wachttijden polikliniek 2020
Gemiddelde wachttijden polikliniek per specialisme
| Specialisme | mei-20 | apr-20 | mrt-20 | feb-20 | jan-20 | dec-19 | nov-19 | okt-19 | sep-19 | aug-19 | jul-19 | jun-19 | Treeknorm |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Allergologie | 6,5 | 5,4 | 6,6 | 6,9 | 6,5 | 9 | 7,6 | 9,8 | 9,9 | 9,3 | 9,9 | 9,2 | 4 |
| Cardiologie | 1,9 | 1,9 | 2,6 | 2,5 | 2,7 | 2,7 | 2,5 | 2,5 | 2,7 | 2,9 | 2,8 | 2,6 | 4 |
| Chirurgie algemeen | 1,4 | 1,6 | 1,7 | 1,7 | 1,8 | 2 | 2,1 | 1,9 | 1,7 | 1,8 | 2 | 1,8 | 4 |
| Dermatologie | 1,2 | 1,4 | 2,7 | 2,5 | 2,3 | 2,6 | 2,4 | 2,3 | 2,3 | 2,4 | 2,4 | 2,4 | 4 |
| Gastro-enterologie (maag-, darm-, leverarts) | 4 | 4 | 5,7 | 5,7 | 5,5 | 6,2 | 6,1 | 5,8 | 5,8 | 6,4 | 6 | 5,8 | 4 |
| Gynaecologie algemeen | 2,1 | 2,2 | 2,8 | 2,9 | 3 | 3,4 | 3,3 | 3,2 | 2,7 | 2,9 | 3,2 | 3,1 | 4 |
| Interne geneeskunde algemeen | 2,3 | 2,7 | 3,3 | 3,3 | 3,7 | 3,8 | 3,9 | 3,9 | 3,7 | 4,1 | 4,2 | 4,2 | 4 |
| Kaakchirurgie | 4 | 4,4 | 5,3 | 5,1 | 5,1 | 5,6 | 5 | 4,7 | 4,7 | 5,6 | 5,5 | 5,3 | 4 |
| Keel-, neus- en oorheelkunde | 2,8 | 3 | 3,3 | 2,8 | 2,6 | 2,9 | 2,8 | 2,4 | 2,6 | 3,1 | 3,2 | 3 | 4 |
| Kindergeneeskunde algemeen | 3,1 | 2,8 | 3,4 | 2,7 | 3 | 3,3 | 2,8 | 3,2 | 2,5 | 3 | 3,7 | 4 | 4 |
| Klinische geriatrie | 3,5 | 2,8 | 3,6 | 4,3 | 4,3 | 4,4 | 4,5 | 4,4 | 4,4 | 4,6 | 4,3 | 4,1 | 4 |
| Longziekten | 3,2 | 3,4 | 3,4 | 3,2 | 3,2 | 3,5 | 3,4 | 3,5 | 3,2 | 3,9 | 4,3 | 4 | 4 |
| Neurochirurgie | 4 | 3,9 | 3,8 | 3,6 | 4,1 | 4,3 | 3,8 | 4 | 4 | 4,2 | 4,2 | 3,9 | 4 |
| Neurologie | 3 | 3,3 | 4,4 | 4,3 | 4,5 | 5 | 5 | 4,7 | 4,5 | 4,7 | 4,6 | 4,3 | 4 |
| Oogheelkunde | 6,9 | 7,3 | 7,8 | 7,3 | 7,3 | 7,4 | 7,7 | 6,4 | 6,8 | 7,1 | 7,9 | 7,6 | 4 |
| Orthopedie | 2,4 | 2,3 | 2,2 | 2,4 | 2,4 | 2,7 | 2,5 | 2,6 | 2,5 | 2,9 | 2,6 | 2,4 | 4 |
| Pijnbestrijding / anesthesiologie | 3,4 | 3,3 | 3,9 | 4,2 | 4,3 | 4,7 | 4,4 | 4,6 | 4,6 | 4,7 | 4,7 | 4,9 | 4 |
| Plastische chirurgie | 2,5 | 2,9 | 3,4 | 3,3 | 3,2 | 3,7 | 4,1 | 3,8 | 3,4 | 3,3 | 3,7 | 3,3 | 4 |
| Psychiatrie | 3,5 | 4,4 | 5,2 | 5,1 | 5 | 5,1 | 4,7 | 4,8 | 4,3 | 4,9 | 4,9 | 5,1 | 4 |
| Reumatologie | 5 | 5 | 5,5 | 5,7 | 6,4 | 6,9 | 5,6 | 5,6 | 5 | 6 | 7,2 | 7,1 | 4 |
| Revalidatie | 3,5 | 3,5 | 4,2 | 4,7 | 4,5 | 4,8 | 4,5 | 4,7 | 4,6 | 4,5 | 4,5 | 4,4 | 4 |
| Thoraxchirurgie | 5,4 | 5,7 | 5,1 | 4,1 | 3,8 | 3,9 | 2,8 | 3,6 | 3,1 | 3,7 | 3,2 | 3,7 | 4 |
| Urologie | 2,9 | 2,9 | 4 | 4,1 | 4,4 | 4,6 | 3,9 | 3,6 | 3,4 | 3,9 | 3,7 | 3,5 | 4 |
Bron: NZa
- De Treeknorm voor poliklinische zorg is 4 weken.
- Wachttijden betreffen ziekenhuizen en zelfstandige behandelcentra.
- De wachttijden van juni 2019 t/m april 2020 zijn zichtbaar in de tabelweergave.
Gemiddelde wachttijd polikliniek
De grafiek toont de gemiddelde wachttijden per specialisme van zorgaanbieders van medisch specialistische zorg (msz) voor mei 2020. De wachttijd is het aantal dagen tussen het moment dat een patiënt een afspraak maakt voor de polikliniek tot het moment dat de patiënt terecht kan. Deze cijfers zijn in twee stappen tot stand gekomen:
- Per instelling en specialisme wordt de gemiddelde wachttijd berekend over alle locaties van de instelling waar het specialisme geleverd wordt.
- De gemiddelde wachttijden van alle instellingen worden vervolgens gebruikt om het landelijk gemiddelde per specialisme te berekenen.
Treeknormen zijn maximaal aanvaardbare wachttijden in de zorg
Zorgaanbieders en zorgverzekeraars hebben afspraken gemaakt over maximaal aanvaardbare wachttijden in de zorg. Deze wachttijden worden Treeknormen genoemd. Voor de polikliniekwachttijden in de grafiek geldt een Treeknorm van 4 weken.
Zorgaanbieders van msz verplicht wachttijden beschikbaar te stellen
Sinds 1 augustus 2018 is een nieuwe regeling wachttijden en wachttijdbemiddeling medisch specialistische zorg van kracht (NR/REG-1823a). Nieuw in deze regeling is de wijze van publicatie van wachttijden en de verplichting om patiënten te wijzen op zorgbemiddeling door hun zorgverzekeraar in het geval iemand niet binnen de Treeknorm terecht kan bij de betreffende zorgaanbieder.
Covid-19
Door de Covid-19-crisis is er in mei 2020 ongeveer een derde minder wachttijden aangeleverd ten opzichte van de eerste twee maanden van 2020. Ook zijn de wel aangeleverde wachttijden mogelijk verstoord door de Coronacrisis. De wachttijd voor een polikliniekbezoek is volgens de regeling (NR/REG-1823a) de derde mogelijkheid in het afsprakenregister in de actuele situatie. Lege agenda’s door het afzeggen of verplaatsen van polikliniekbezoeken hebben dus invloed op de hier berekende gemiddelden.
Meer informatie
- Voor de wachttijden op ziekenhuisniveau verwijzen wij naar de websites van de ziekenhuizen
Datum publicatie
Wachttijden polikliniek per provincie 2020
Wachttijden polikliniek per provincie
Sorteren
| Provincies | Allergologie: Gemiddeld aantal weken [Weken] | Cardiologie: Gemiddeld aantal weken [Weken] | Chirurgie algemeen: Gemiddeld aantal weken [Weken] | Dermatologie: Gemiddeld aantal weken [Weken] | Gastro-enterologie (maag-. darm-. leverarts): Gemiddeld aantal weken [Weken] | Gynaecologie algemeen: Gemiddeld aantal weken [Weken] | Interne geneeskunde algemeen: Gemiddeld aantal weken [Weken] | Kaakchirurgie: Gemiddeld aantal weken [Weken] | Keel-. neus- en oorheelkunde: Gemiddeld aantal weken [Weken] | Kindergeneeskunde algemeen: Gemiddeld aantal weken [Weken] | Klinische geriatrie: Gemiddeld aantal weken [Weken] | Longziekten: Gemiddeld aantal weken [Weken] | Neurochirurgie: Gemiddeld aantal weken [Weken] | Neurologie: Gemiddeld aantal weken [Weken] | Oogheelkunde: Gemiddeld aantal weken [Weken] | Orthopedie: Gemiddeld aantal weken [Weken] | Pijnbestrijding / anesthesiologie: Gemiddeld aantal weken [Weken] | Plastische chirurgie: Gemiddeld aantal weken [Weken] | Psychiatrie: Gemiddeld aantal weken [Weken] | Reumatologie: Gemiddeld aantal weken [Weken] | Revalidatie: Gemiddeld aantal weken [Weken] | Thoraxchirurgie: Gemiddeld aantal weken [Weken] | Urologie: Gemiddeld aantal weken [Weken] |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Drenthe | 1 | 4.1 | 1.9 | 3.3 | 2.5 | 1.3 | 4.9 | 4 | 3.9 | 7.4 | 8.9 | 10 | 16.7 | 5.1 | 5.7 | 2 | 2.9 | 2 | 6.3 | 2 | |||
| Flevoland | 0.8 | 1.1 | 2.8 | 2.9 | 1 | 3.7 | 2.4 | 2.9 | 3.4 | 3.8 | 5.6 | 2.2 | 3.4 | 1.8 | 2.9 | 2.6 | 7 | 3.6 | 7.1 | 2.3 | |||
| Friesland | 4.2 | 1.3 | 2.4 | 7.3 | 3.5 | 3.4 | 6.2 | 4.6 | 4 | 4.9 | 3.1 | 1.5 | 4.7 | 11.4 | 5.6 | 3.6 | 4 | 3.2 | 10.9 | 5.2 | 1.9 | ||
| Gelderland | 5.7 | 0.9 | 3.2 | 0.8 | 2.9 | 1.8 | 2 | 10 | 3 | 2.6 | 2 | 2 | 1 | 3.7 | 2.1 | 1.9 | 3 | 7.6 | 3.4 | 3.3 | 1.5 | ||
| Groningen | 1.1 | 0.8 | 5.7 | 2 | 4.4 | 6 | 4 | 8.6 | 4 | 3 | 7.3 | 3 | 4 | 3.9 | 23.1 | 3.1 | 3.9 | 3 | 5.7 | 5.7 | 5.9 | 5.7 | |
| Limburg | 0 | 2 | 3.7 | 0.5 | 1.5 | 1.2 | 3.6 | 0.5 | 2.2 | 2.1 | 2.1 | 2.1 | 5.7 | 3.3 | 2.6 | 0.5 | 0.9 | 0.9 | 3.9 | 6 | 2.9 | 18 | 2.6 |
| Noord-Brabant | 0.6 | 1.6 | 2.4 | 0.9 | 4 | 2.5 | 1 | 4.5 | 0.7 | 2.7 | 2.2 | 2.2 | 7.4 | 1.3 | 1.8 | 1.8 | 2.1 | 2.1 | 2.9 | 6.1 | 4 | 2.3 | |
| Noord-Holland | 6.6 | 2 | 2.2 | 0.8 | 1.4 | 1.3 | 1.2 | 1.6 | 2.5 | 1.7 | 3.2 | 1.7 | 1.3 | 1.5 | 3.9 | 2.1 | 1.5 | 1.7 | 2.6 | 3.4 | 2.8 | 0.4 | 2 |
| Overijssel | 11 | 2 | 1 | 1.3 | 2.3 | 1 | 2.8 | 11.1 | 2.6 | 5.9 | 2.9 | 2.1 | 3.4 | 15.5 | 2.6 | 4.3 | 2.3 | 6.6 | 4.9 | 4.1 | 1 | ||
| Utrecht | 3.7 | 1.3 | 4.3 | 0.5 | 3 | 2.3 | 1.1 | 0.4 | 2.9 | 1.1 | 2.4 | 4.6 | 0.5 | 1.2 | 3.1 | 1.9 | 2.2 | 1.6 | 0.1 | 2 | 2.6 | 2.2 | 2 |
| Zeeland | 1.5 | 0.6 | 4.7 | 6.7 | 4.9 | 2.6 | 3.3 | ||||||||||||||||
| Zuid-Holland | 8.1 | 1.8 | 1.8 | 1.5 | 5.9 | 2.3 | 3.5 | 4.3 | 2.3 | 4.7 | 3.2 | 4.8 | 3.8 | 4.4 | 7.4 | 1.7 | 4.9 | 2.3 | 3.3 | 3.8 | 4 | 4.7 | |
| NEDERLAND | 6.5 | 1.9 | 1.4 | 1.2 | 4 | 2.1 | 2.3 | 4 | 2.8 | 3.1 | 3.5 | 3.2 | 4 | 3 | 6.9 | 2.4 | 3.4 | 2.5 | 3.5 | 5 | 3.5 | 5.4 | 2.9 |
Gemiddelde wachttijd behandeling per provincie
De grafiek toont per provincie de gemiddelde wachttijden per behandeling van zorgaanbieders van medisch specialistische zorg (msz) voor mei 2020. Een ontbrekende wachttijd in de grafiek betekent dat de behandeling in de provincie niet wordt aangeboden. De wachttijd voor één behandeling is de tijd (in dagen) tussen het ordermoment en het uitvoeren van de behandeling, getypeerd door de kenmerkende zorgactiviteiten. Deze cijfers zijn in twee stappen tot stand gekomen:
- Per instelling en specialisme wordt de gemiddelde wachttijd berekend over alle locaties van de instelling in de provincie waar de behandeling aangeboden wordt.
- De gemiddelde wachttijden van instellingen per provincie worden vervolgens gebruikt om het gemiddelde voor de provincie per behandeling te berekenen.
Zorgaanbieders van msz verplicht wachttijden beschikbaar te stellen
Sinds 1 augustus 2018 is een nieuwe regeling wachttijden en wachttijdbemiddeling medisch specialistische zorg van kracht (NR/REG-1823a). Nieuw in deze regeling is de wijze van publicatie van wachttijden en de verplichting om patiënten te wijzen op zorgbemiddeling door hun zorgverzekeraar in het geval iemand niet binnen de Treeknorm terecht kan bij de betreffende zorgaanbieder.
Covid-19
Door de Covid-19-crisis is er in mei 2020 ongeveer een derde minder wachttijden aangeleverd ten opzichte van de eerste twee maanden van 2020. Ook zijn de wel aangeleverde wachttijden mogelijk verstoord door de Coronacrisis. De wachttijd voor een polikliniekbezoek is volgens de regeling (NR/REG-1823a) de derde mogelijkheid in het afsprakenregister in de actuele situatie. Lege agenda’s door het afzeggen of verplaatsen van polikliniekbezoeken hebben dus invloed op de hier berekende gemiddelden.
Meer informatie
- Voor de wachttijden op ziekenhuisniveau verwijzen wij naar de websites van de ziekenhuizen
Datum publicatie
Wachttijden behandeling 2020
Gemiddelde wachttijden behandeling
| Behandeling | mei-20 | apr-20 | mrt-20 | feb-20 | jan-20 | dec-19 | nov-19 | okt-19 | sep-19 | aug-19 | jul-19 | jun-19 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Aneurysma aorta | 4,1 | 4,3 | 4,6 | 4,1 | 4,1 | 4,9 | 5,2 | 4,7 | 5,4 | 4,4 | 4,4 | 4,5 |
| Baarmoederverw. Los | 6,9 | 7 | 6,7 | 6,8 | 6,8 | 6,6 | 6 | 6,1 | 5,8 | 5,7 | 6 | 5,9 |
| Baarmoederverw. combi | 3,2 | 2,2 | 4,2 | 4,2 | 4,2 | 4,6 | 3,9 | 4,4 | 3,8 | 3,8 | 4,7 | 4,5 |
| Blaasverwijdering | 4,4 | 3,9 | 4,3 | 4,4 | 4,1 | 4,8 | 4,8 | 4,5 | 4,4 | 4,4 | 4,7 | 4,3 |
| Borstvergroting | 9,2 | 9,9 | 9,8 | 10 | 10,2 | 9,3 | 9 | 8,3 | 8,8 | 7,7 | 8,1 | 8,1 |
| Borstverkleining | 11,3 | 11,2 | 12,5 | 12,6 | 12,4 | 12,5 | 11,3 | 11,2 | 11,2 | 10,4 | 11,6 | 10,9 |
| Borstverwijdering | 2,7 | 3 | 3,1 | 2,9 | 3,1 | 3,2 | 3,1 | 3,1 | 3 | 2,9 | 2,8 | 3 |
| Buikwandcorrectie | 11,3 | 10,2 | 11 | 11,2 | 12 | 11,6 | 10,1 | 10 | 10,3 | 9,5 | 9,5 | 8,9 |
| Buisjes oor | 4,1 | 4,1 | 4,3 | 4,1 | 4,5 | 4,9 | 4,9 | 4,9 | 4,9 | 4,8 | 5,1 | 4,6 |
| Carotispathologie/aderen | 0,9 | 1 | 1,3 | 1,3 | 1,2 | 1,7 | 1,7 | 1,2 | 1,1 | 1,3 | 1,4 | 1,4 |
| Carotispathologie/zenuw | 0,8 | 0,5 | 1,4 | 1,7 | 1,3 | 2,8 | 1,9 | 2,1 | 1,4 | 1,8 | 2 | 1,9 |
| Carpaal tunnel syndroom | 4,3 | 3,9 | 3,3 | 3,4 | 3,4 | 3,3 | 3,4 | 3,1 | 3,1 | 3,2 | 3,3 | 3,2 |
| Dotterbehandeling | 1,3 | 1,3 | 1,7 | 1,8 | 1,7 | 1,9 | 1,7 | 1,7 | 1,6 | 1,7 | 1,9 | 1,9 |
| Dupuytren | 6,1 | 6,8 | 7,1 | 7,7 | 7,6 | 7,8 | 7,7 | 6,6 | 5,8 | 6,6 | 6,9 | 7,2 |
| Galblaasverwijdering | 5,1 | 4,5 | 5,1 | 5,6 | 5,7 | 5,7 | 5,4 | 5,3 | 5,1 | 5,3 | 5,3 | 4,9 |
| Hernia | 5 | 4,9 | 5,6 | 6 | 6,5 | 6,8 | 6,3 | 6,1 | 5,8 | 6,1 | 5,6 | 6 |
| Heupvervanging | 8,4 | 8,1 | 8,2 | 8,2 | 8,5 | 9,1 | 8,3 | 8,3 | 7,8 | 8,2 | 8,4 | 8,2 |
| Kijkoperatie knie | 4,4 | 4,9 | 4,7 | 4,5 | 4,9 | 5,1 | 4,7 | 4,1 | 3,9 | 4 | 3,8 | 4,2 |
| Knievervanging | 9,4 | 9,7 | 9,4 | 9,8 | 10 | 9,9 | 9,3 | 9,2 | 8,8 | 8,9 | 9,4 | 9,1 |
| Liesbreuk | 5,4 | 5,3 | 6 | 6,2 | 6,7 | 6,6 | 6,4 | 5,9 | 6,1 | 6 | 6,2 | 6 |
| Maagkanker | 3,4 | 3 | 3,2 | 3,2 | 2,8 | 3,6 | 3 | 2,5 | 2,8 | 3,6 | 2,7 | 3,1 |
| Meniscus/kniebanden | 5,2 | 5,1 | 5,5 | 5,3 | 5,5 | 6 | 5,6 | 5,1 | 4,7 | 4,8 | 4,8 | 4,8 |
| Neurolyse | 4,6 | 3,7 | 3,9 | 3,8 | 4,1 | 4,9 | 4,2 | 5 | 4,5 | 3,9 | 3,6 | 3,7 |
| Neustussenschot | 9,3 | 10 | 9,4 | 9,9 | 10,5 | 11,1 | 9,5 | 8,4 | 8,8 | 9,7 | 10 | 9,3 |
| Open hartoperatie | 4 | 4 | 4,2 | 3,6 | 2,9 | 3,4 | 3,4 | 3,7 | 2,8 | 3,6 | 3,4 | 3,7 |
| Ovariumkanker | 3,8 | 2,9 | 2,9 | 3 | 3,1 | 2,8 | 2,8 | 2,9 | 2,9 | 3,5 | 3,3 | 3,5 |
| POAD | 3 | 2,9 | 3,6 | 3,7 | 3,8 | 4,1 | 3,9 | 3,7 | 3,4 | 3,5 | 3,6 | 3,4 |
| Prostaatcarcinoom | 5,1 | 5,4 | 5,6 | 5,3 | 5,2 | 5,4 | 5,5 | 5,2 | 4,6 | 5 | 5,4 | 5,6 |
| Ruggenmergstimulator | 3 | 2,9 | 7,7 | 5,9 | 5,9 | 8,6 | 8,9 | 6,7 | 6,7 | 7,5 | 8,6 | 7,3 |
| Slokdarmkanker | 7 | 5,9 | 5,4 | 6,1 | 7,8 | 8,2 | 6 | 6,7 | 6,8 | 7,8 | 7,3 | 6,2 |
| Spataderen - endov | 5 | 5,5 | 5,8 | 5,1 | 5,4 | 5,5 | 4,9 | 4,9 | 4,8 | 5 | 4,9 | 5,1 |
| Spataderen - stamv | 9,2 | 8,4 | 8,1 | 8,3 | 8,6 | 8,8 | 7,9 | 7 | 7,8 | 7,5 | 7,1 | 7 |
| Staaroperatie | 7,4 | 7,5 | 7,5 | 7,6 | 8 | 8,2 | 7,9 | 8 | 8,2 | 7,8 | 7,4 | 7,2 |
| Sterilisatie man | 4 | 4,4 | 5,5 | 4,9 | 5,3 | 5,6 | 5,7 | 5,2 | 5,3 | 5,4 | 5 | 4,8 |
| Sterilisatie vrouw | 6,5 | 7 | 6 | 6,4 | 6,3 | 6,5 | 5,5 | 5,7 | 5,5 | 5,4 | 5,4 | 4,8 |
| Stressincontinentie | 8,1 | 8 | 7,8 | 8,1 | 9,6 | 10,2 | 9,1 | 7,7 | 7,3 | 7,2 | 7,1 | 7 |
| Tonsillectomie | 4,7 | 4,6 | 5 | 5,2 | 5,8 | 6,2 | 5,9 | 5,9 | 5,9 | 5,9 | 5,8 | 5,4 |
| Vaatafwijkingen | 2,4 | 1,8 | 1,2 | 1,6 | 1,5 | 2,9 | 1,9 | 2,4 | 1,4 | 3,8 | 4 | 5,6 |
| Verwijdering darm | 2,6 | 2,8 | 2,7 | 2,7 | 2,8 | 2,9 | 2,9 | 3 | 2,9 | 3,2 | 3 | 3 |
| Verwijderen deel darm | 2,7 | 2,6 | 2,9 | 3 | 3 | 3,2 | 2,9 | 3 | 2,9 | 3 | 3,1 | 3,1 |
Bron: NZa
- Wachttijden betreffen ziekenhuizen en zelfstandige behandelcentra.
- De wachttijden van juni 2019 t/m april 2020 zijn zichtbaar in de tabelweergave.
Gemiddelde wachttijd behandeling
De grafiek toont de gemiddelde wachttijden per behandeling van zorgaanbieders van medisch specialistische zorg (msz) voor mei 2020. De wachttijd voor één behandeling is de tijd (in dagen) tussen het ordermoment en het uitvoeren van de behandeling, getypeerd door de kenmerkende zorgactiviteiten. Deze cijfers zijn in twee stappen tot stand gekomen:
- Per instelling en specialisme wordt de gemiddelde wachttijd berekend over alle locaties van de instelling waar de behandeling aangeboden wordt.
- De gemiddelde wachttijden van alle instellingen worden vervolgens gebruikt om het landelijk gemiddelde per behandeling te berekenen.
Zorgaanbieders van msz verplicht wachttijden beschikbaar te stellen
Sinds 1 augustus 2018 is een nieuwe regeling wachttijden en wachttijdbemiddeling medisch specialistische zorg van kracht (NR/REG-1823a). Onder deze regeling valt ook de lijst met behandelingen (kenmerkende zorgactiviteiten) waarvoor een wachttijd moet worden gepubliceerd. Nieuw in deze regeling is de wijze van publicatie van wachttijden en de verplichting om patiënten te wijzen op zorgbemiddeling door hun zorgverzekeraar in het geval iemand niet binnen de Treeknorm terecht kan bij de betreffende zorgaanbieder. De treeknorm voor de hier getoonde behandelingen is afhankelijk van het type behandeling. Voor poliklinische behandelingen is de Treeknorm zes weken, voor klinische behandelingen is deze zeven weken (TH/BR-018).
Covid-19
Door de Covid-19-crisis is er in mei 2020 ongeveer een derde minder wachttijden aangeleverd ten opzichte van de eerste twee maanden van 2020. Ook zijn de wel aangeleverde wachttijden mogelijk verstoord door de Coronacrisis. Behandelwachttijden worden volgens de regeling (NR/REG-1823a) berekend als de mediaan van de wachttijd van alle afgesloten DBC-zorgproducten in de afgelopen drie maanden behorende bij een bepaalde behandeling. Als er in de afgelopen drie maanden minder dan 15 waarnemingen zijn voor een behandeling, dan hoeft de wachttijd niet gepubliceerd te worden. Een lager aantal behandelingen als gevolg van Covid-19 kan dus invloed hebben op (het beschikbaar zijn van) de mediane wachttijd en de hier berekende gemiddelden.
Meer informatie
- Voor de wachttijden op ziekenhuisniveau verwijzen wij naar de websites van de ziekenhuizen
Datum publicatie
Wachttijden behandeling per provincie 2020
Wachttijden behandeling per provincie
Sorteren
| Provincies | Aneurysma aorta: Gemiddeld aantal weken [Weken] | Baarmoederverw. Los: Gemiddeld aantal weken [Weken] | Baarmoederverw. combi: Gemiddeld aantal weken [Weken] | Blaasverwijdering: Gemiddeld aantal weken [Weken] | Borstvergroting: Gemiddeld aantal weken [Weken] | Borstverkleining: Gemiddeld aantal weken [Weken] | Borstverwijdering: Gemiddeld aantal weken [Weken] | Buikwandcorrectie: Gemiddeld aantal weken [Weken] | Buisjes oor: Gemiddeld aantal weken [Weken] | Carotispathologie/aderen: Gemiddeld aantal weken [Weken] | Carotispathologie/zenuw: Gemiddeld aantal weken [Weken] | Carpaal tunnel syndroom: Gemiddeld aantal weken [Weken] | Dotterbehandeling: Gemiddeld aantal weken [Weken] | Dupuytren: Gemiddeld aantal weken [Weken] | Galblaasverwijdering: Gemiddeld aantal weken [Weken] | Hernia: Gemiddeld aantal weken [Weken] | Heupvervanging: Gemiddeld aantal weken [Weken] | Kijkoperatie knie: Gemiddeld aantal weken [Weken] | Knievervanging: Gemiddeld aantal weken [Weken] | Liesbreuk: Gemiddeld aantal weken [Weken] | Maagkanker: Gemiddeld aantal weken [Weken] | Meniscus/kniebanden: Gemiddeld aantal weken [Weken] | Neurolyse: Gemiddeld aantal weken [Weken] | Neustussenschot: Gemiddeld aantal weken [Weken] | Open hartoperatie: Gemiddeld aantal weken [Weken] | Ovariumkanker: Gemiddeld aantal weken [Weken] | POAD: Gemiddeld aantal weken [Weken] | Prostaatcarcinoom: Gemiddeld aantal weken [Weken] | Ruggenmergstimulator: Gemiddeld aantal weken [Weken] | Slokdarmkanker: Gemiddeld aantal weken [Weken] | Spataderen - endov: Gemiddeld aantal weken [Weken] | Spataderen - stamv: Gemiddeld aantal weken [Weken] | Staaroperatie: Gemiddeld aantal weken [Weken] | Sterilisatie man: Gemiddeld aantal weken [Weken] | Sterilisatie vrouw: Gemiddeld aantal weken [Weken] | Stressincontinentie: Gemiddeld aantal weken [Weken] | Tonsillectomie: Gemiddeld aantal weken [Weken] | Vaatafwijkingen: Gemiddeld aantal weken [Weken] | Verwijden darm: Gemiddeld aantal weken [Weken] | Verwijderen deel darm: Gemiddeld aantal weken [Weken] |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Drenthe | 3.4 | 6.3 | 9.7 | 3.8 | 5.2 | 3.8 | 0.9 | 4.2 | 5.4 | 10.8 | 6.5 | 11.8 | 4.3 | 7.3 | 23.1 | 3.4 | 6.1 | 2.6 | 1 | 6.6 | 3 | 6.2 | 2 | 2.1 | ||||||||||||||||
| Flevoland | 7 | 14 | 2.9 | 2.3 | 3.6 | 20.4 | 7.7 | 7.4 | 5.4 | 9 | 8.7 | 5.7 | 2.1 | 5 | 6.7 | 8.2 | 4.6 | 7.7 | 3.3 | 2.9 | 3 | |||||||||||||||||||
| Friesland | 6.4 | 6 | 6.4 | 5 | 9 | 8.7 | 2.4 | 10.1 | 3.4 | 6.1 | 1.5 | 10.6 | 5.9 | 4.1 | 8.8 | 4.4 | 11.1 | 9.7 | 5.4 | 10.7 | 0.9 | 1.7 | 4.6 | 7.3 | 7.1 | 5.1 | 5.4 | 5.5 | 4.4 | 2.1 | 3.5 | |||||||||
| Gelderland | 0.7 | 0.4 | 0.4 | 0.7 | 3.6 | 2.6 | 0.4 | 1.3 | 0.4 | 0.7 | 0.7 | 0.4 | 0.7 | 0.4 | 2.1 | 1.3 | 4.1 | 3.8 | 4.6 | 1.9 | 0.7 | 1.7 | 0.7 | 0.4 | 0.7 | 0.7 | 0.7 | 0.7 | 0.7 | 0.7 | 2.5 | 0.4 | 1.9 | 0.9 | 0.4 | 0.4 | 0.4 | 0.7 | 0.4 | 0.4 |
| Groningen | 7 | 6 | 6.4 | 15 | 15 | 1 | 11 | 4.3 | 3.1 | 3 | 7.2 | 9 | 9.6 | 5.6 | 10.4 | 6.6 | 7.9 | 6 | 8 | 5 | 6 | 4 | 5.2 | 2.6 | 6 | 4.6 | 1 | |||||||||||||
| Limburg | 5.9 | 8.1 | 6.1 | 3 | 3.6 | 24.1 | 3.3 | 19.9 | 6.6 | 0.6 | 10.1 | 3.4 | 6.6 | 4.8 | 6.4 | 9.3 | 4.8 | 10.6 | 5.8 | 6.9 | 4.9 | 11.7 | 18 | 3.6 | 3.7 | 5.1 | 2.1 | 2.3 | 4.8 | 14.6 | 10.8 | 2 | 12.9 | 9.2 | 4.1 | 7.1 | 3.2 | 3.2 | ||
| Noord-Brabant | 4.8 | 5.2 | 3.9 | 8.1 | 8.7 | 3.2 | 10.6 | 3.5 | 1.4 | 3.3 | 4 | 6.9 | 3.3 | 5.7 | 7.3 | 4.7 | 8.6 | 5 | 5.1 | 6 | 7.9 | 4 | 2.7 | 4.8 | 3.9 | 11.6 | 7.5 | 3.5 | 8.4 | 8.7 | 4.3 | 2 | 1.9 | |||||||
| Noord-Holland | 3.5 | 8.8 | 2.1 | 4.2 | 11.8 | 11.3 | 2.4 | 12 | 3.4 | 0.9 | 0.8 | 3.6 | 0.5 | 3.7 | 4.9 | 2.6 | 8.1 | 4.1 | 8.7 | 4 | 4.5 | 4.6 | 4.6 | 5.5 | 2.3 | 4.3 | 2.8 | 6.1 | 3.4 | 10 | 6.9 | 7.8 | 7.3 | 3.9 | 5.2 | 7.2 | 4.1 | 0.8 | 2.9 | 0.9 |
| Overijssel | 4.4 | 9.9 | 6.1 | 10.6 | 2.7 | 7.3 | 5.6 | 1.1 | 6.9 | 5.7 | 9.7 | 10.6 | 3.6 | 5 | 6.6 | 13 | 4.8 | 7.7 | 2.3 | |||||||||||||||||||||
| Utrecht | 3.1 | 8.2 | 13.4 | 20.8 | 2.2 | 16.1 | 6.7 | 0.4 | 2.3 | 0.7 | 16.9 | 3.3 | 4.9 | 15.2 | 6.1 | 13.5 | 2.9 | 7.1 | 7.6 | 6 | 4.1 | 2.3 | 6.6 | 3.6 | 5.9 | 7.7 | 2.2 | 3 | 7.1 | 5.5 | 4.9 | 4.7 | ||||||||
| Zuid-Holland | 4.4 | 7.1 | 2.9 | 5.5 | 7.1 | 9.8 | 3.3 | 10.7 | 3.8 | 0.9 | 2.7 | 0.1 | 6.9 | 4.9 | 5.3 | 8.5 | 4.3 | 10.3 | 5.4 | 3.7 | 5.5 | 4 | 10.4 | 1.7 | 4.1 | 2.9 | 4.8 | 1.4 | 8.1 | 4.6 | 12.1 | 7.1 | 6.7 | 8.1 | 11.6 | 6.5 | 0.9 | 3.1 | 3.4 | |
| NEDERLAND | 4.1 | 6.9 | 3.2 | 4.4 | 9.2 | 11.3 | 2.7 | 11.3 | 4.1 | 0.9 | 0.8 | 4.3 | 1.3 | 6.1 | 5.1 | 5 | 8.4 | 4.4 | 9.4 | 5.4 | 3.4 | 5.2 | 4.6 | 9.3 | 4 | 3.8 | 3 | 5.1 | 3 | 7 | 5 | 9.2 | 7.4 | 4 | 6.5 | 8.1 | 4.7 | 2.4 | 2.6 | 2.7 |
Gemiddelde wachttijd behandeling per provincie
De grafiek toont per provincie de gemiddelde wachttijden per behandeling van zorgaanbieders van medisch specialistische zorg (msz) voor mei 2020. De wachttijd voor één behandeling is de tijd (in dagen) tussen het ordermoment en het uitvoeren van de behandeling, getypeerd door de kenmerkende zorgactiviteiten. Deze cijfers zijn in twee stappen tot stand gekomen:
- Per instelling en specialisme wordt de gemiddelde wachttijd berekend over alle locaties van de instelling in de provincie waar de behandeling aangeboden wordt. Bij instellingen die locaties in meerdere provincies hebben wordt het provinciale instellingsgemiddelde gebaseerd op de locaties van de instelling in de betreffende provincie.
- De gemiddelde wachttijden van instellingen per provincie worden vervolgens gebruikt om het gemiddelde voor de provincie per behandeling te berekenen
Zorgaanbieders van msz verplicht wachttijden beschikbaar te stellen
Sinds 1 augustus 2018 is een nieuwe regeling wachttijden en wachttijdbemiddeling medisch specialistische zorg van kracht (NR/REG-1823). Onder deze regeling valt ook de lijst met behandelingen (kenmerkende zorgactiviteiten) waarvoor een wachttijd moet worden gepubliceerd. Nieuw in deze regeling is de wijze van publicatie van wachttijden en de verplichting om patiënten te wijzen op zorgbemiddeling door hun zorgverzekeraar in het geval iemand niet binnen de Treeknorm terecht kan bij de betreffende zorgaanbieder. De treeknorm voor de hier getoonde behandelingen is afhankelijk van het type behandeling. Voor poliklinische behandelingen is de Treeknorm zes weken, voor klinische behandelingen is deze zeven weken (TH/BR-018).
Covid-19
Door de Covid-19-crisis is er in mei 2020 ongeveer een derde minder wachttijden aangeleverd ten opzichte van de eerste twee maanden van 2020. Ook zijn de wel aangeleverde wachttijden mogelijk verstoord door de Coronacrisis. Behandelwachttijden worden volgens de regeling (NR/REG-1823a) berekend als de mediaan van de wachttijd van alle afgesloten DBC-zorgproducten in de afgelopen drie maanden behorende bij een bepaalde behandeling. Als er in de afgelopen drie maanden minder dan 15 waarnemingen zijn voor een behandeling, dan hoeft de wachttijd niet gepubliceerd te worden. Een lager aantal behandelingen als gevolg van Covid-19 kan dus invloed hebben op (het beschikbaar zijn van) de mediane wachttijd en de hier berekende gemiddelden.
Meer informatie
- Voor de wachttijden op ziekenhuisniveau verwijzen wij naar de websites van de ziekenhuizen
Datum publicatie
Wachttijden diagnostiek 2020
Gemiddelde wachttijden diagnostiek
| Diagnostiek | mei-20 | apr-20 | mrt-20 | feb-20 | jan-20 | dec-19 | nov-19 | okt-19 | sep-19 | aug-19 | jul-19 | jun-19 | Treeknorm |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| CT-Scan | 2,1 | 1,8 | 1,9 | 1,9 | 1,9 | 2 | 1,8 | 1,7 | 1,6 | 1,5 | 1,6 | 1,8 | 4 |
| MRI-Scan | 2,9 | 2,6 | 3,1 | 2,9 | 2,7 | 3 | 2,7 | 2,3 | 2,2 | 2,6 | 2,7 | 2,9 | 4 |
| colonoscopie | 3,1 | 3,3 | 3,8 | 4,3 | 4,3 | 4,5 | 4,2 | 4,1 | 4,2 | 3,9 | 4,2 | 4,2 | 4 |
| gastroscopie | 2,3 | 2,9 | 3 | 3,2 | 3,1 | 3,6 | 3,5 | 3,3 | 3,1 | 3,7 | 3,4 | 3,3 | 4 |
Bron: NZa
- Wachttijden betreffen ziekenhuizen en zelfstandige behandelcentra.
- De wachttijden van juni 2019 t/m april 2020 zijn zichtbaar in de tabelweergave.
Gemiddelde wachttijd diagnostiek
De grafiek toont de gemiddelde wachttijden diagnostiek van zorgaanbieders van medisch specialistische zorg (msz) voor mei 2020. De wachttijd is het aantal dagen tussen het moment dat de patiënt van buiten de instelling een afspraak maakt voor gebruik van een diagnostische techniek tot het moment van toepassing van de diagnostiek. Hierbij wordt gekozen voor de derde mogelijkheid in het afsprakenregister in de actuele situatie.
Deze berekening van het gemiddelde is in twee stappen tot stand gekomen:
- Per instelling en specialisme wordt de gemiddelde wachttijd berekend over alle locaties van de instelling waar de diagnostische techniek geleverd wordt.
- De gemiddelde wachttijden van alle instellingen worden vervolgens gebruikt om het landelijk gemiddelde per diagnostische techniek te berekenen.
Zorgaanbieders van msz verplicht wachttijden beschikbaar te stellen
Sinds 1 augustus 2018 is een nieuwe regeling wachttijden en wachttijdbemiddeling medisch specialistische zorg van kracht (NR/REG-1823a). Nieuw in deze regeling is de wijze van publicatie van wachttijden en de verplichting om patiënten te wijzen op zorgbemiddeling door hun zorgverzekeraar in het geval iemand niet binnen de Treeknorm terecht kan bij de betreffende zorgaanbieder. De treeknorm voor de hier getoonde diagnostische activiteiten is vier weken (TH/BR-018).
Covid-19
Door de Covid-19-crisis is er in mei 2020 ongeveer een derde minder wachttijden aangeleverd ten opzichte van de eerste twee maanden van 2020. Ook zijn de wel aangeleverde wachttijden mogelijk verstoord door de Coronacrisis. Diagnostische technieken zijn mogelijk vooral toepast op relatief urgente patiënten, waardoor de gerealiseerde wachttijden lager zijn dan normaal.
Datum publicatie
Wachttijden diagnostiek per provincie 2020
Wachttijden diagnostiek per provincie
Sorteren
| Provincies | CT-Scan: Gemiddeld aantal weken [Weken] | MRI-Scan: Gemiddeld aantal weken [Weken] | colonoscopie: Gemiddeld aantal weken [Weken] | gastroscopie: Gemiddeld aantal weken [Weken] |
|---|---|---|---|---|
| Drenthe | 1.2 | 3.9 | 1.7 | 2.9 |
| Flevoland | 1.1 | 3.2 | 2 | 2.9 |
| Friesland | 1.2 | 1.4 | 1.9 | 1.7 |
| Gelderland | 1.1 | 2 | 7.3 | 4 |
| Groningen | 1.8 | 2.4 | 2.2 | 1.6 |
| Limburg | 1 | 1.1 | 3.5 | 1.6 |
| Noord-Brabant | 2 | 1.2 | 1.7 | 1.7 |
| Noord-Holland | 1.7 | 2.4 | 4.4 | 2.7 |
| Overijssel | 0.8 | 0.5 | 2 | 0.7 |
| Utrecht | 3.9 | 3.6 | 2.6 | 1.8 |
| Zuid-Holland | 3.4 | 3.7 | 3.2 | 3.3 |
| NEDERLAND | 2.1 | 2.9 | 3.1 | 2.3 |
Gemiddelde wachttijd diagnostiek
De grafiek toont per provincie de gemiddelde wachttijden diagnostiek van zorgaanbieders van medisch specialistische zorg (msz) voor mei 2020. De wachttijd is het aantal dagen tussen het moment dat de patiënt van buiten de instelling een afspraak maakt voor gebruik van een diagnostische techniek tot het moment van toepassing van de diagnostiek. Hierbij wordt gekozen voor de derde mogelijkheid in het afsprakenregister in de actuele situatie.
Deze berekening van het gemiddelde is in twee stappen tot stand gekomen:
- Per instelling wordt de gemiddelde wachttijd berekend over alle locaties van de instelling in de provincie waar de diagnostische techniek aangeboden wordt. Bij instellingen die locaties in meerdere provincies hebben wordt het provinciale instellingsgemiddelde gebaseerd op de locaties van de instelling in de betreffende provincie.
- De gemiddelde wachttijden van instellingen per provincie worden vervolgens gebruikt om het gemiddelde voor de provincie per diagnostische techniek te berekenen.
Zorgaanbieders van msz verplicht wachttijden beschikbaar te stellen
Sinds 1 augustus 2018 is een nieuwe regeling wachttijden en wachttijdbemiddeling medisch specialistische zorg van kracht (NR/REG-1823a). Nieuw in deze regeling is de wijze van publicatie van wachttijden en de verplichting om patiënten te wijzen op zorgbemiddeling door hun zorgverzekeraar in het geval iemand niet binnen de Treeknorm terecht kan bij de betreffende zorgaanbieder. De treeknorm voor de hier getoonde diagnostische activiteiten is vier weken (TH/BR-018).
Covid-19
Door de Covid-19-crisis is er in mei 2020 ongeveer een derde minder wachttijden aangeleverd ten opzichte van de eerste twee maanden van 2020. Ook zijn de wel aangeleverde wachttijden mogelijk verstoord door de Coronacrisis. Diagnostische technieken zijn mogelijk vooral toepast op relatief urgente patiënten, waardoor de gerealiseerde wachttijden lager zijn dan normaal.
Datum publicatie
Wachttijden orgaantransplantatie
Registratieduur van patiënten met orgaantransplantatie 2004-2018
| Jaar | Alleen nier | Alleen hart | Alleen long | Alleen lever |
|---|---|---|---|---|
| 2004 | 3,5 | 0,6 | 0,9 | 0,7 |
| 2005 | 3,2 | 1,0 | 1,0 | 0,9 |
| 2006 | 3,4 | 0,9 | 1,2 | 0,9 |
| 2007 | 3,2 | 0,7 | 1,6 | 0,8 |
| 2008 | 3,2 | 0,9 | 1,1 | 0,7 |
| 2009 | 3,1 | 0,9 | 1,9 | 0,7 |
| 2010 | 3,0 | 1,2 | 1,7 | 0,5 |
| 2011 | 2,9 | 1,5 | 1,7 | 0,7 |
| 2012 | 2,6 | 1,6 | 1,7 | 0,5 |
| 2013 | 2,6 | 1,4 | 1,7 | 0,6 |
| 2014 | 2,7 | 1,6 | 1,5 | 0,7 |
| 2015 | 2,4 | 1,5 | 1,3 | 0,8 |
| 2016 | 2,3 | 1,9 | 1,1 | 0,8 |
| 2017 | 2,0 | 2,6 | 1,5 | 0,8 |
| 2018 | 2,1 | 2,3 | 1,2 | 0,7 |
Gemiddelde registratieduur is langst voor niertransplantatie
De gemiddelde registratieduur (wachtduur op de wachtlijst) van patiënten die in 2018 een postmortaal orgaan getransplanteerd kregen, varieerde sterk naar orgaan. Dit was ook het geval in voorgaande jaren. De gemiddelde registratieduur voor een harttransplantatie is het langst (2,3 jaar) en voor levertransplantatie het kortst (0,7 jaar). Ten opzichte van 2004 is de registratieduur voor mensen die wachten op een transplantatie van een nier afgenomen met 40%. Deze daling heeft vooral te maken met een toename van het aantal levende nierdonaties. De registratieduur voor een longtransplantatie is tussen 2004 en 2018 met ruim 33% toegenomen ondanks een afname sinds 2009. De registratieduur voor een harttransplantatie is in deze periode bijna verviervoudigd (NTS, 2019).
Meer informatie
Bronnen en literatuur
Literatuur
- Jaarverslag 2018 Kansen omarmen. Leiden: Nederlandse Transplantatie Stichting; 2019. Bron
Aantal wachtenden orgaantransplantatie
Aantal orgaantransplantaties en aantal actief wachtenden 2004-2018
| Jaar | Totaal wachtenden | Totaal transplantaties | Wachtenden nier | Wachtenden lever | Wachtenden hart | Wachtenden long |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 2004 | 1443 | 865 | 1166 | 151 | 45 | 79 |
| 2005 | 1425 | 886 | 1088 | 162 | 54 | 108 |
| 2006 | 1440 | 850 | 1084 | 157 | 46 | 141 |
| 2007 | 1284 | 1089 | 937 | 131 | 47 | 158 |
| 2008 | 1316 | 985 | 952 | 117 | 54 | 177 |
| 2009 | 1288 | 1054 | 926 | 107 | 60 | 183 |
| 2010 | 1300 | 1121 | 892 | 116 | 67 | 212 |
| 2011 | 1311 | 1122 | 883 | 122 | 57 | 234 |
| 2012 | 1286 | 1236 | 855 | 159 | 64 | 193 |
| 2013 | 1149 | 1228 | 735 | 132 | 84 | 189 |
| 2014 | 1044 | 1322 | 650 | 104 | 91 | 180 |
| 2015 | 984 | 1275 | 576 | 109 | 102 | 176 |
| 2016 | 1071 | 1266 | 629 | 122 | 101 | 193 |
| 2017 | 1115 | 1262 | 673 | 133 | 107 | 178 |
| 2018 | 1195 | 1327 | 741 | 127 | 121 | 186 |
- Aantal wachtenden op 31 december van het jaar
- Nier inclusief nier met pancreas en nier met lever
- Lever inclusief lever met long en lever met pancreas
- Hart inclusief hart met long
- Totaal inclusief pancreas en dunne darm
Aantal wachtenden op een orgaantransplantatie afgenomen
Op 31 december 2018 wachtten 1.195 mensen op een donororgaan, op 31 december 2004 waren dat er 1.443 (NTS, 2019). Dit komt neer op een daling van 17%. Het gaat om actief wachtenden: patiënten die goedgekeurd zijn door een transplantatiecentrum. Het aantal mensen dat wacht op een orgaantransplantatie verschilt per orgaan. In 2018 is het aantal wachtenden op een nier het grootst (741), gevolgd door longen (186) en lever (127).
Afname aantal wachtenden mede door toename levende nierdonatie
Het aantal uitgevoerde transplantaties is in de periode 2004-2018 met 53% gestegen van 865 naar 1.327. Deze stijging is voor ruim de helft toe te schrijven aan een toename van het aantal transplantaties van organen van levende donoren. Dit aantal nam in deze periode toe van 253 naar 510. Het gaat hierbij vooral om niertransplantaties.
Meer informatie
- Het aantal wachtenden voor een transplantatie hangt nauw samen met het aantal mensen dat bereid is na overlijden een orgaan te doneren en zich als donor registreert. Zie: Donorregistraties per gemeente.
- Bronverantwoording
- Jaarverslag Nederlandse transplantatie Stichting
Bronnen en literatuur
Literatuur
- Jaarverslag 2018 Kansen omarmen. Leiden: Nederlandse Transplantatie Stichting; 2019. Bron
Twitter
Facebook
LinkedIn