Sterfte rond de geboorte→Cijfers & Context→Trends

Daling perinatale sterfte door minder rokende zwangeren en minder meerlingzwangerschappen

De volgende factoren hebben waarschijnlijk bijgedragen aan de daling in perinatale sterfte: minder rokende zwangeren, minder meerlingzwangerschappen, en de invoering van de 20-weken echo in 2007 (van der Pal-de Bruin et al., 2012). Zo rookte in 1996 nog 25% van alle zwangeren, in 2010 was dit percentage gedaald naar 6,3% (Lanting et al., 2012). Ook is sinds de start van de foliumzuurcampagne in 1995 correcte en volledige foliumzuurinname (van 4 weken voor tot 8 weken na de conceptie) toegenomen van 28% in 1996 naar 50% in 2005 en 49% in 2009 (Zetstra-van der Woude et al., 2012; de Smit et al., 2012). Dit heeft mogelijk geleid tot een afname van kinderen met neuraalbuisdefecten en sterfte daar aan. 

Mogelijk gunstige invloed van ontwikkelingen in de zorg

Er zijn ontwikkelingen in de zorg die mogelijk een gunstige invloed hebben op de perinatale sterfte. Zo is het eerdere capaciteitstekort op de neonatale intensive care verminderd en wordt bij IVF vaker één embryo teruggeplaatst in plaats van meerdere wat tot minder meerlingzwangerschappen leidt (Achterberg & Waelput, 2007). Andere trends die mogelijk een invloed hebben op de perinatale sterfte zijn: een daling van het aandeel kinderen dat geboren wordt voor de 37e week of na de 41e week; een mogelijk minder afwachtend beleid in geval van (dreigende) problemen; en veranderingen in de populatie (Stichting PAN, 2014; Stichting PRN, 2013). 

Mogelijk daling perinatale sterfte door toename keizersneden bij stuitligging

De toename in het aantal keizersneden bij stuitligging heeft mogelijk de perinatale sterfte beïnvloed (Vlemmix et al., 2014). In 2000 steeg het percentage keizersneden vanwege stuitligging in twee maanden tijd van ongeveer 50% naar 80% (Molkenboer et al., 2003; Rietberg et al., 2005). Deze toename volgde op de publicatie van de zogeheten Term Breech Trial (TBT). Dit onderzoek concludeerde dat een geplande keizersnede bij een voldragen kind in stuitligging de kans op gezondheidsschade en sterfte bij het kind verkleint (Hannah et al., 2000). De toename in keizersneden wegens stuitligging leidde tot een daling van perinatale sterfte van 1,3 vóór oktober 2000  tot 0,7 per 1.000 na november 2000. De perinatale sterfte bij een vaginale bevalling bij stuitligging bleef gelijk rond 1,6 per 1.000 terwijl er geen perinatale sterfte was bij vrouwen die een keizersnede kregen wegens stuitligging. Dit blijkt uit een studie onder 58.320 vrouwen met een voldragen kind in stuit tussen 1999 en 2007 (Vlemmix et al., 2014). Daar staat tegenover dat door een uterusruptuur (scheuring van baarmoeder) op de plaats van het oude keizersnedelitteken in een volgende zwangerschap de perinatale sterfte weer zal oplopen (Verhoeven et al., 2005). Bovendien laat een follow-up studie van kinderen uit de TBT geen verschil in perinatale uitkomst meer zien op de leeftijd van twee jaar tussen de kinderen geboren in de groep geplande keizersnede en de kinderen geboren in de groep vaginale baring (Whyte et al., 2004).

Betere behandeling extreem vroeg geboren kinderen leidt tot daling sterfte

Ook verbeteringen in de behandeling van veel te vroeg geboren kinderen heeft mogelijk een invloed op de perinatale sterfte (NVK/NVOG, 2010). Sinds 2007 wordt in Nederland een actiever beleid gevoerd bij de behandeling van extreem vroeggeboren kinderen: eerst alleen voor kinderen vanaf 25 weken. Vanaf 2010 kan in individuele gevallen ook vanaf 24 weken een actief beleid gerechtvaardigd zijn (zie Richtlijn Perinataal beleid bij extreme vroeggeboorte). Sindsdien wordt 93% van de extreem prematuur geboren kinderen vanaf een zwangerschapsduur van 24 weken actief opgevangen en krijgt intensieve zorg. De overleving tot ontslag naar huis na 24 weken zwangerschap steeg daardoor van 11 naar 43%. Er zijn echter nog geen gegevens over de gezondheidsgevolgen op langere termijn (de Kluiver et al., 2013).

Tot de beleidswijziging was het behandelbeleid bij geboorte bij 24 of 25 weken zwangerschap in Nederland terughoudend. De overlevingskans voor zeer vroeg geboren en veel te lichte kinderen is de laatste decennia verbeterd. Verwijzing van de zwangere vrouw vóór de geboorte van het kind naar een ziekenhuis met een NICU-afdeling, de toediening van antenatale corticosteroïden voor de longrijping, verbeteringen in beademingstechnieken en betere bewakingsmogelijkheden en verbeteringen in de zorg hebben tot deze grotere overlevingskansen geleid (Kollée et al., 1992; Kollée et al., 1998; NVOG, 2007). Deze grotere overlevingskansen ging gepaard met latere sterfte en ernstige handicaps (Verloove-Vanhorick et al., 2001; de Kleine et al., 2007). Daarom was in Nederland het behandelbeleid bij geboorte bij 24 of 25 weken zwangerschap terughoudend. In de loop van de jaren is de prognose voor deze extreem vroeg geboren kinderen echter verbeterd en is een actiever behandelbeleid gerechtvaardigd (NVK/NVOG, 2010). 

Meer informatie

• Vroeggeboorte en laag geboortegewicht
• NVOG Richtlijn Stuitligging
• NVK Richtlijn Perinataal beleid bij extreme vroeggeboorte

Wiegendood blijft op laag niveau

Sinds midden jaren negentig is de sterfte aan wiegendood op een laag niveau. In de jaren zeventig steeg in Nederland de sterfte aan wiegendood nog (van Velzen-Mol et al., 1997), maar sinds 1987 is het aantal gevallen van wiegendood in Nederland snel gedaald.  Na het bekend worden van de relatie met buikligging wordt sinds 1987 in Nederland geadviseerd om baby’s niet meer op hun buik, maar op de rug te leggen. Dit leidde tot een sterke afname van wiegendood. Begin jaren negentig werden meer risicofactoren ontdekt en werd voorlichting ingevoerd over onder meer rookgedrag, afzien van het gebruik van een dekbedje en niet meer in het bed van de ouders slapen (1993) (de Jonge & Hoogenboezem, 2005). Dit leidde opnieuw tot minder overlijden door wiegendood (de Jonge & Hoogenboezem, 2005; Flinsenberg et al., 2008; Munsters et al., 2013).  Begin 2013 zijn nieuwe adviezen toegevoegd over onder meer het gebruik van fopspenen en het vermijden van stabilisatiekussens (Munsters et al., 2013).

Meer informatie

• CBS StatLine: Achterliggende cijfers trend wiegendood
• Adviezen preventie wiegendood