Volksgezondheidenzorg.info

Zoekveld

Participatie→Cijfers & Context→Mantelzorg

Cijfers & Context

Maatschappelijke participatie hoog in Nederland

Regionaal & Internationaal

Arbeidsparticipatie laagst in Noord-Nederland

Kosten

Niet beschikbaar

Preventie & Zorg

Niet beschikbaar

Mantelzorgers naar geslacht

Mantelzorgers naar geslacht en uren mantelzorg per week 2019

 

Mannen

Vrouwen

Mantelzorger >16 jr (%)

12,4

18,1

Uren mantelzorg per week

9,6

10,1

Bron: CBS-Gezondheidenquête

Ruim 15% van de Nederlanders geeft mantelzorg

In 2019 gaf 15,3% van de personen van 16 jaar en ouder mantelzorg (zo'n 2 miljoen personen). Het CBS definieert mantelzorg als zorg die iemand geeft aan een bekende uit zijn of haar omgeving als deze persoon voor langere tijd ziek, hulpbehoevend of gehandicapt is. De mantelzorg moet daarbij minimaal 3 maanden duren, of het moet gaan om minimaal 8 uur zorg per week. Volgens het CBS gaven meer vrouwen (18,1%) dan mannen (12,4%) meer uren mantelzorg. Dit komt vooral doordat vrouwen vaker zorgen voor hulpbehoevende naasten (zoals een ouder of schoonouder) dan mannen (Josten & de Boer, 2015). Gemiddeld werd er 9,9 uur mantelzorg per week gegeven. 

Verschillende termen in omloop

Om hulp aan familie en bekenden aan te duiden, worden in de literatuur verschillende termen door elkaar gebruikt, zoals informele hulp, informele zorg en mantelzorg (Zantinge et al., 2011; De Klerk et al., 2015). Deze termen zijn echter geen synoniemen. Op deze website gaat het om mantelzorg.

Percentage mantelzorgers afhankelijk van definitie mantelzorg

Het percentage van de Nederlandse bevolking dat mantelzorg verleent, hangt nauw samen met de definitie van mantelzorg die gehanteerd wordt. Het SCP hanteert een ruimere definitie dan het CBS. Het SCP omschrijft mantelzorg als de zorg die wordt gegeven aan een hulpbehoevende door iemand uit diens directe sociale omgeving waarbij het kan gaan om zowel heel langdurige of intensieve zorg als kortdurende en minder intensieve zorg (de Klerk et al., 2017). Hiermee komt het SCP uit op een hoger percentage mantelzorgers dan het CBS, te weten 32 versus 15,3%. 

Meer informatie

Experts en redactie

Datum publicatie

14-04-2020

Bronnen en literatuur

Literatuur

  1. Josten E, de Boer A. Mantelzorg en betaald werk bij vrouwen en mannen. Tijdschr Arbeidsvraagstukken. 2015;31(4). Bron
  2. Zantinge EM, van der Wilk EA, van Wieren S, Schoemaker CG. Gezond ouder worden in Nederland. Bilthoven: Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM); 2011. Bron
  3. De Klerk M, de Boer A, Plaisier I, Schyns P, Kooiker S. Informele hulp: wie doet er wat? - Kerncijfers. Den Haag: Sociaal Cultureel Planbureau (SCP); 2015. Bron
  4. de Klerk M, de Boer A, Plaisier I, Schyns P. Voor elkaar? Stand van de informele hulp in 2016. Den Haag: SCP; 2017. Bron

Mantelzorgers naar leeftijd

Bijna een kwart van de 50- tot 55-jarigen verleent mantelzorg

In 2019 was het percentage mensen dat mantelzorg verleende met 26,2% het grootst in de leeftijdscategorie 50- tot 55-jarigen. Dit komt mogelijk doordat van deze groep mensen de ouders nog in leven zijn en tegelijkertijd vaak een zodanige leeftijd hebben dat ze meer gezondheidsklachten hebben (Josten & de Boer, 2015). Daarna neemt het aantal mensen dat mantelzorg verleent af met de leeftijd. In de leeftijdscategorie 75-plussers verleent nog 15,2% mantelzorg. In de leeftijdscategorieën 16- tot 20-jarigen en 20- tot 30-jarigen verlenen de minste mensen mantelzorg, respectievelijk 3,0 en 5,7%. 

Meer informatie

Experts en redactie

Bronnen en literatuur

Literatuur

  1. Josten E, de Boer A. Mantelzorg en betaald werk bij vrouwen en mannen. Tijdschr Arbeidsvraagstukken. 2015;31(4). Bron

Mantelzorgers naar opleiding

Vrijwel evenveel lager als hoger opgeleiden verlenen mantelzorg

In 2019 verleende bijna 12% van de lager opgeleiden (met als hoogst afgeronde opleiding het basisonderwijs) mantelzorg. Het percentage mantelzorgers is het hoogst onder personen met een afgeronde havo, vwo of mbo opleiding (18,5%). Daarna daalt het percentage personen dat mantelzorg verleende naar 14,2% voor personen met een afgeronde wetenschappelijke opleiding. 

Meer informatie

Experts en redactie

Datum publicatie

14-04-2020

Mantelzorgers naar migratieachtergrond

Mantelzorgers naar migratieachtergrond 2019

Mantelzorger
NL16,5
W18,8
W216,6
NW110,3
NW29,0

Bron: CBS-Gezondheidenquête

  • NL: Nederlandse achtergrond
  • W1: Westerse migratieachtergrond, 1e generatie
  • W2: Westerse migratieachtergrond, 2e generatie
  • NW1: Niet-westerse migratieachtergrond, 1e generatie
  • NW2: Niet-westerse migratieachtergrond, 2e generatie

Procentueel verlenen personen met een Nederlandse achtergrond vaker mantelzorg

In 2019 verleende 16,5% van de bevolking met een Nederlandse achtergrond mantelzorg. Dit percentage is hoger dan het percentage personen met een westerse migratieachtergrond (13,3%) en het percentage niet-westerse migratieachtergrond (9,9%) dat mantelzorg verleende. Van de personen met een westerse migratieachtergrond verleende de tweede generatie bijna twee keer zoveel mantelzorg (16,6%) als de eerste generatie (8,8%). Bij personen met een niet-westerse migratieachtergrond verleende juist meer eerste (10,3%) dan tweede generatie (9,0%) mantelzorg. Een verklaring voor het feit dat meer personen zonder migratieachtergrond mantelzorg verlenen dan personen met een migratieachtergrond zou kunnen zijn dat de netwerken van niet-westerse migranten anders zijn samengesteld. Niet-westerse migranten zijn bijvoorbeeld gemiddeld jonger dan Nederlanders en hebben minder vaak een oude partner (De Klerk et al., 2015).

Meer informatie

Experts en redactie

Datum publicatie

14-04-2020

Bronnen en literatuur

Literatuur

  1. De Klerk M, de Boer A, Plaisier I, Schyns P, Kooiker S. Informele hulp: wie doet er wat? - Kerncijfers. Den Haag: Sociaal Cultureel Planbureau (SCP); 2015. Bron

Gezondheid en mantelzorg

Gezondheid en mantelzorg naar leeftijd 2016

Gezondheid19-2425-6465-84Totaal
Geen problemenEG5,715,718,115,1
Geen problemenMG5,916,116,915,3
Geen problemenBep.6,016,218,015,5
Geen problemenCZ5,814,917,514,3
GezondheidsproblemenEG8,117,314,215,8
GezondheidsproblemenMG6,915,413,314,1
GezondheidsproblemenBep.5,415,312,814,0
GezondheidsproblemenCZ6,718,716,017,2

Bron: Gezondheidsmonitor Volwassenen en Ouderen 2016, GGD’en, CBS en RIVM 

  • EG: Ervaren gezondheid*
  • MG: Mentale gezondheid (betreft het percentage 'matig of hoog risico op angststoornis of depressie')*
  • Bep: Beperkingen*
  • CZ: Chronische ziekte*

*De verschillen in percentages voor de weergegeven leeftijdscategorie zijn statistisch significant (geen overlap in de 95% betrouwbaarheidsintervallen, hier niet weergegeven). 

Verlenen mantelzorg niet afhankelijk van gezondheid mantelzorger

Gezondheidsproblemen worden vaak geassocieerd met een verminderde participatie. Dit zien we echter niet duidelijk terug als we personen met en zonder gezondheidsproblemen vergelijken op het verlenen van mantelzorg. In 2016 verleenden volwassenen met een chronische ziekte zelfs vaker mantelzorg dan volwassenen zonder een chronische ziekte. Volwassenen die hun gezondheid als minder goed ervaren verlenen iets vaker mantelzorg dan volwassenen met een goed ervaren gezondheid. Als we ons richten op de groep 65-84 jarigen is er een duidelijkere relatie tussen gezondheidsproblemen en een verminderde participatie. Vooral de groep 65 plussers met een beperking verleent minder vaak mantelzorg dan de 65 plussers zonder beperkingen (Gezondheidsmonitor Volwassenen en Ouderen 2016, GGD'en, CBS en RIVM). 

Meer informatie

Experts en redactie

Datum publicatie

12-07-2018

Bronnen en literatuur

Bronnen

  1. Gezondheidsmonitor Volwassenen en Ouderen 2016, GGD'en, CBS en RIVM, Gezondheidsmonitor Volwassenen en Ouderen 2016. zorggegevens.nl

Mantelzorg en gezondheid

Mantelzorg en gezondheid naar leeftijd 2016

Gezondheid19-2425-6465-84Totaal
Wel mantelzorgEG80,977,570,275,9
Wel mantelzorgMG8,56,53,35,8
Wel mantelzorgBep.4,011,018,412,5
Wel mantelzorgCZ20,535,746,537,7
Geen mantelzorgEG86,179,463,976,9
Geen mantelzorgMG7,36,94,36,4
Geen mantelzorgBep.4,411,825,213,8
Geen mantelzorgCZ18,229,749,232,6

Bron: Gezondheidsmonitor Volwassenen en Ouderen 2016, GGD’en, CBS en RIVM 

  • EG: Ervaren gezondheid*
  • MG: Mentale gezondheid (betreft het percentage 'matig of hoog risico op angststoornis of depressie')*
  • Bep: Beperkingen*
  • CZ: Chronische ziekte*

​*De verschillen in percentages voor de weergegeven leeftijdscategorie zijn statistisch significant (geen overlap in de 95% betrouwbaarheidsintervallen, hier niet weergegeven). 

Mantelzorgers even gezond als niet-mantelzorgers 

Een verminderde participatie kan geassocieerd worden met gezondheidsproblemen. Vanuit dit perspectief vergelijken we mantelzorgers met personen die geen mantelzorg verlenen. De leeftijd van de mantelzorgers kan hierbij een rol spelen. De meeste mantelzorgers zijn ouder dan 45 jaar en gezondheidsproblemen nemen toe met een toenemende leeftijd. We zien echter weinig verschillen in de gezondheid tussen mantelzorgers en personen die geen mantelzorg verlenen (Gezondheidsmonitor Volwassenen en Ouderen 2016, GGD'en, CBS en RIVM). Voor het verlenen van mantelzorg speelt een goede gezondheid een rol, maar deze lijkt minder belangrijk dan bij betaald werk of vrijwilligerswerk. De vraag naar zorg en de band met de hulpbehoevende bepalen of iemand mantelzorg geeft, evenals de morele verplichting om te zorgen. Als het nodig is, doen mensen het, voor zover de gezondheid het toelaat (Eysink et al., 2014).

Meer informatie

Experts en redactie

Datum publicatie

12-07-2018

Bronnen en literatuur

Bronnen

  1. Gezondheidsmonitor Volwassenen en Ouderen 2016, GGD'en, CBS en RIVM, Gezondheidsmonitor Volwassenen en Ouderen 2016. zorggegevens.nl

Literatuur

  1. Eysink PED, Zantinge EM, Harbers MM. Is gezond zijn een voorwaarde voor de participatie van ouderen? Geron. 2014;16(8). GoogleScholar

Verantwoording

Definities

  • Maatschappelijke participatie

    Meedoen in de samenleving
    Een groot deel van de Nederlanders is actief in de maatschappij. Wat onder maatschappelijke participatie wordt verstaan kan verschillen. Vaak wordt maatschappelijke participatie aangeduid als ‘meedoen in de samenleving’. Welke invulling aan het woord ‘meedoen’ wordt gegeven kan variëren; van enige vorm van betrokkenheid bij de maatschappij, bijvoorbeeld in de vorm van lezen van kranten, tot actief deelnemen aan activiteiten buitenshuis, zoals betaalde arbeid. Daarbij worden meerdere indelingen gehanteerd, waaronder participatie naar setting (zoals sport, arbeid en onderwijs), participatie naar mate van inzet deelnemer (actief of passief) en participatie naar mate van betrokkenheid (Harbers & Hoeymans, 2013). In dit onderwerp worden de domeinen arbeid, onderwijs, vrijwilligerswerk en het geven van mantelzorg verder toegelicht.

    Relatie tussen maatschappelijke participatie en gezondheid
    Bij de beschrijving van de relatie tussen maatschappelijke participatie en gezondheid wordt vaak het ICF-raamwerk gebruikt (ICF, 2002). Volgens de ICF leiden gezondheidsproblemen niet per definitie tot participatieproblemen. Naast medische factoren (de ziekte, de aandoening of het letsel dat iemand heeft) en de mate van beperkingen bij activiteiten die deze factoren met zich meebrengen, zijn namelijk ook persoonlijke factoren en externe factoren van invloed op participatie. Bij externe factoren gaat het bijvoorbeeld om omstandigheden op het werk, op school of in de zorg die de participatie kunnen beïnvloeden. Bij persoonlijke factoren gaat het bijvoorbeeld om persoonlijke eigenschappen, gedrag of demografische eigenschappen (Harbers & Hoeymans, 2013).

    Bronnen en literatuur

    Literatuur

    1. Harbers MM, Hoeymans N. Gezondheid en maatschappelijke participatie: Themarapport Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2014. Bilthoven: Rijksinstituut voor Volksgezond en Milieu (RIVM); 2013. Bron

  • Arbeidsparticipatie

    Beroeps- en niet-beroepsbevolking omvat alle 15- tot 75-jarigen
    Alle 15- tot 75-jarigen behoren tot de beroeps- en niet-beroepsbevolking. De beroepsbevolking bestaat uit personen die betaald werk hebben (werkzame beroepsbevolking) of die geen betaald werk hebben, maar daarvoor direct beschikbaar zijn (werkloze beroepsbevolking). De niet-beroepsbevolking betreft personen zonder betaald werk en die daarvoor niet direct beschikbaar zijn. Het gaat om werkzaamheden ongeacht de arbeidsduur. In de internationale literatuur wordt in veel gevallen een drempelwaarde van 1 uur aangehouden (CBS Statline).

    Bruto- en netto arbeidsparticipatie
    De bruto arbeidsparticipatie is het aandeel van de (werkzame en werkloze) beroepsbevolking in de bevolking (beroeps- en niet-beroepsbevolking). De netto arbeidsparticipatie betreft het aandeel van de werkzame beroepsbevolking in de bevolking (beroeps- en niet-beroepsbevolking) (CBS Statline).

    Arbeidsduur: voltijd en deeltijd
    Iemand met voltijdwerk werkt 35 uur of meer per week. Het gaat daarbij om het aantal uren dat iemand in een normale of gemiddelde werkweek werkt. Iemand die minder dan 35 uur werkt, werkt in deeltijd. Deze groep kan worden onderverdeeld in mensen met een grote deeltijdbaan (20 tot 35 uur per week) en mensen met een kleine deeltijdbaan (minder dan 20 uur per week) (CBS Statline).

  • Onderwijsdeelname

    Basisonderwijs
    Het basisonderwijs omvat naast de gewone basisscholen ook de scholen voor kinderen van mensen zonder vaste woon- of verblijfplaats, de zogenaamde rijdende scholen en de ligplaatsscholen voor varende kleuters. Naast het reguliere basisonderwijs is er ook nog het speciaal basisonderwijs. Dit omvat het basisonderwijs aan kinderen met leer- en opvoedingsmoeilijkheden, moeilijk lerende kinderen en in hun ontwikkeling bedreigde kleuters (CBS, Statline).

    Voortgezet onderwijs
    Onder voortgezet onderwijs (vo) wordt verstaan: het onderwijs zoals opgenomen in de Wet op het voortgezet onderwijs (WVO). Het voortgezet onderwijs omvat de onderwijssoorten voorbereidend wetenschappelijk onderwijs (vwo), hoger algemeen voortgezet onderwijs (havo), voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs (vmbo) met en zonder indicatie voor leerwegondersteuning en praktijkonderwijs (CBS, Statline).

    Het voortgezet algemeen volwassenenonderwijs (vavo) kan worden gezien als tweedekansonderwijs, waarbij volwassenen alsnog een diploma of deelcertificaat kunnen behalen op het niveau van de theoretische leerweg van het voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs (vmbo-t, voorheen mavo), hoger algemeen voortgezet onderwijs (havo) of het voorbereidend wetenschappelijk onderwijs (vwo) (CBS, Statline).

    Middelbaar, hoger en wetenschappelijk onderwijs
    Na het afronden van het voortgezet onderwijs kan de schoolloopbaan worden voortgezet op het middelbaar beroepsonderwijs (mbo) (dit omvat de beroepsopleidende leerweg (bol) en de beroepsbegeleidende leerweg (bbl), het hoger beroepsonderwijs (hbo) en het wetenschappelijk onderwijs (wo). De cijfers in de grafieken betreffen voltijd-, deeltijd- en duaalonderwijs (CBS, Statline).

  • Vrijwilligerswerk

    Schatting aantal vrijwilligers hangt af van definitie
    De definitie en afbakening van vrijwilligers varieert tussen databronnen en daarmee varieert ook het aantal vrijwilligers. Eisen ten aanzien van het  soort werk en in welk verband het  vrijwilligerswerk wordt uitgevoerd zijn van invloed op het percentage vrijwilligers.
    Er worden in dit onderwerp verschillende definities van vrijwilligerswerk gehanteerd:
    - Definitie CBS
    - Definitie Gezondheidsmonitor 

    Definitie Monitor Sociale samenhang en welzijn (CBS)
    De volgende definitie van vrijwilligerswerk wordt gehanteerd in dit onderwerp: Vrijwilligerswerk voor organisaties of verenigingen, uitgevoerd in de afgelopen 12 maanden (CBS, Statline). Het kan daarbij gaan om bestuurlijk werk of andere activiteiten. Volgens de Rijksoverheid gelden in het algemeen de volgende voorwaarden voor vrijwilligerswerk:

    • Het werk is in het algemeen belang of in een bepaald maatschappelijk belang.
    • Het werk heeft geen winstoogmerk.
    • Het werk kost de arbeidsmarkt geen banen en komt niet in de plaats van een betaalde baan (Rijksoverheid).

    Definitie Gezondheidsmonitor Volwassenen en Ouderen 2016 (GGD)
    Om inzicht te krijgen in regionale verschillen naar vrijwilligerswerk zijn de gegevens van de Gezondheidsmonitor Volwassenen en Ouderen 2016 gebruikt. Deze indicator is gebaseerd op de volgende vraag: "Doet u vrijwilligerswerk? Hieronder wordt verstaan: werk dat in georganiseerd verband (bijvoorbeeld sportvereniging, kerkbestuur, school) onbetaald wordt uitgevoerd" met 'ja' beantwoordt.

     

  • Mantelzorg

    Uiteenlopende termen voor hulp aan familie en bekenden
    Hulp aan familie en bekenden wordt in de literatuur aangeduid met verschillende termen, zoals informele hulp, informele zorg en mantelzorg (Zantinge et al., 2011; de Boer & de Klerk, 2013). Hoewel deze termen door elkaar gebruikt worden, zijn het geen synoniemen. Mantelzorg richt zich op familie en bekenden met een hulpbehoefte als gevolg van een ziekte of aandoening. De doelgroep van informele hulp is vaak breder en omvat ook individuen met een hulpbehoefte los van ziekte of aandoening en los van de aanwezigheid van een persoonlijke relatie. Onder informele zorg wordt soms ook vrijwilligerswerk in de zorg geschaard.

    Schatting aantal mantelzorgers hangt af van definitie en vraagstelling
    De definitie en afbakening van mantelzorg varieert tussen databronnen en daarmee varieert ook het aantal mantelzorgers. Een belangrijk onderscheid is het verschil tussen het verlenen van mantelzorg in het afgelopen jaar versus mantelzorgverlening in de maand voorafgaand aan het onderzoek. Ook eisen ten aanzien van de duur en intensiteit van de inzet zijn van invloed op het percentage mantelzorgers. Bovendien maakt het uit of de term mantelzorg expliciet in de vraagstelling is gebruikt. Het is namelijk bekend dat niet alle mantelzorgers zich zelf zien als mantelzorger. Soms is in een onderzoek naar meerdere onderwerpen gevraagd, maar gaat een specifieke publicatie over een selectie van de vragen uit de dataset. Zo kan het voorkomen dat publicaties die op dezelfde bron gebaseerd zijn andere cijfers presenteren.

    Definitie CBS
    De definitie van mantelzorg die het CBS gebruikt in de leefstijlmonitor en in de gezondheidsmonitor is als volgt: 'Zorg die iemand geeft aan een bekende uit zijn of haar omgeving, zoals een partner, kind of vriend, als deze persoon voor langere tijd ziek, hulpbehoevend of gehandicapt is. De mantelzorg kan bestaan uit het doen van het huishouden, wassen en aankleden, gezelschap houden, vervoer, geldzaken regelen enzovoort. Mantelzorg wordt niet betaald. Een vrijwilliger die werkt vanuit een vrijwilligerscentrale is geen mantelzorger. Iemand is mantelzorger als de zorg al minimaal 3 maanden duurt, of zorg biedt voor minimaal 8 uur per week' (CBS, 2017). 

    Vraagstellingen behorende bij deze definitie (CBS, 2017): 
    1. Heeft u in de afgelopen 12 maanden mantelzorg gegeven? 
    2. Geeft u deze mantelzorg nu nog? 
    3. Hoeveel uur mantelzorg geeft u momenteel gemiddeld per week, de reistijd meegerekend? 
    4. Hoe lang geeft u al mantelzorg? 
    5. Sommige mensen voelen zich erg belast door de verzorging van een ander. Zij vinden de zorg zwaar en moeilijk vol te houden. Voor de andere mensen geldt dat minder. Alles bij elkaar genomen, hoe belast voelt u zich momenteel? 
    6. Is deze persoon waaraan u mantelzorg geeft een familielid?  

    Definitie SCP
    Het SCP omschrijft mantelzorg als ‘de zorg die wordt gegeven aan een hulpbehoevende door iemand uit diens directe sociale omgeving waarbij het kan gaan om zowel heel langdurige of intensieve zorg als kortdurende en minder intensieve zorg’ (De Klerk et al., 2014). In de enquête Informele zorg uit 2014, waarop het SCP haar cijfers baseert, staat de volgende vraag met betrekking tot mantelzorg: ‘De volgende vragen gaan over het geven van hulp aan bekenden met gezondheidsproblemen. Denk aan uw partner, familie, vriend of buur die hulp nodig heeft vanwege lichamelijke, psychische, verstandelijke beperkingen of ouderdom. Voorbeelden zijn huishouden doen, wassen en aankleden, gezelschap houden, vervoer of klusjes. Hulp in het kader van uw beroep of vrijwilligerswerk telt niet mee. Hebt u in de afgelopen 12 maanden dit soort hulp gegeven?’ (De Klerk et al., 2015).

    De cijfers gepresenteerd op deze website VZinfo.nl zijn voornamelijk afkomstig van het CBS. Hiervoor is gekozen omdat met CBS cijfers meer uitsplitsingen te maken zijn, zoals mantelzorgers naar leeftijd, opleidingsniveau en herkomst. Deze uitsplitsingen kunnen daarna vergeleken worden met de andere domeinen binnen het onderwerp participatie. 

    Bronnen en literatuur

    Literatuur

    1. Zantinge EM, van der Wilk EA, van Wieren S, Schoemaker CG. Gezond ouder worden in Nederland. Bilthoven: Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM); 2011. Bron
    2. de Boer A, de Klerk M. Informele zorg in Nederland. Den Haag: Sociaal Cultureel Planbureau (SCP); 2013. Bron
    3. De Klerk M, de Boer A, Kooiker S, Plaisier I, Schyns P. Hulp geboden. Een verkenning van de mogelijkheden en grenzen van (meer) informele hulp. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP); 2014. Bron
    4. De Klerk M, de Boer A, Plaisier I, Schyns P, Kooiker S. Informele hulp: wie doet er wat? - Kerncijfers. Den Haag: Sociaal Cultureel Planbureau (SCP); 2015. Bron

  • Regie over eigen leven

    Eigen regie wordt als volgt gedefinieerd: Regie over alle domeinen van het eigen leven én alles wat naar eigen inzicht nodig is om een goed leven te leiden (Meinema, 2017). Iedereen voert in principe eigen regie over zijn of haar leven. Voor professionals is het belangrijk dat ze dit ‘voeren van de eigen regie’ niet onnodig belemmeren of hinderen. Eigen regie betekent dus dat een persoon, eventueel bijgestaan door naasten, zélf bepaalt wie welke hulp verleent of ondersteuning biedt en op welke manier dit gebeurt. Als mensen zelf in staat om de keuzes over hun eigen leven te maken, verhoogt dit de kwaliteit van leven.

    Bronnen en literatuur

    Literatuur

    1. Meinema T. Wat werkt bij eigen regie. Movisie; 2017. Bron
Bronverantwoording

  • Tabel: Bronnen bij de cijfers over participatie

    Bron

    Indicator in VZinfo

    Gepresenteerde populatie VZinfo

    Meer informatie

    Arbeidsparticipatie: Enquête Beroepsbevolking (EBB), CBS

    Prevalentie (zelfgerapporteerd)

    Nederlandse bevolking vanaf 15 jaar

    EBB
    Sociaal Statisch Bestand (SSB), CBS Prevalentie (registratie) Nederlandse bevolking SSB

    Onderwijs: Register informatie Primair onderwijs, CBS/DUO

    Prevalentie (registratie)

    Nederlandse leerlingen basisonderwijs

    Register informatie Primair onderwijs 

    Vrijwilligerswerk: Onderzoek Sociale samenhang en welzijn, CBS

    Prevalentie (zelfgerapporteerd)

    Nederlandse bevolking vanaf 15 jaar van particuliere huishoudens

    Onderzoek Sociale samenhang en welzijn

    Gezondheidsmonitor Volwassenen GGD-en, CBS en RIVM

    Prevalentie (zelfgerapporteerd)

    Nederlandse bevolking vanaf 18 jaar

    		 Gezondheidsmonitor Volwassenen en Ouderen GGD'en, CBS en RIVM; RIVM-StatLine

    Mantelzorg: Gezondheidsenquête, voorheen POLS, gezondheid en welzijn

    Prevalentie (zelfgerapporteerd)

    Nederlandse bevolking vanaf 16 jaar

    Gezondheidsenquête

    EU-Labour Force Survey

    Prevalentie (zelfgerapporteerd)

    Europese bevolking vanaf 15 jaar

    Eurostat

    European Quality of Life Survey (EQLS)

    Prevalentie (zelfgerapporteerd)

    Europese bevolking

    Eurofound
    CBS-Gezondheidsenquête Prevalentie (zelfgerapporteerd) Nederlandse bevolking vanaf 12 jaar CBS-Gezondheidsenquête

  • Aanvragen data voor wetenschappelijk onderzoek

    De Gezondheidsmonitor (doelgroep Volwassenen en Ouderen) is voor het eerst uitgevoerd in 2012 en opnieuw uitgevoerd in 2016 en 2020. De Gezondheidsmonitor Volwassenen 2012,  Gezondheidsmonitor Volwassenen en Ouderen 2016 en Gezondheidsmonitor Volwassenen en Ouderen 2020 bevatten informatie over de gezondheid, sociale situatie en leefstijl van de Nederlandse bevolking van negentien jaar en ouder. De Gezondheidsmonitor Volwassenen 2012 en de Gezondheidsmonitor Volwassenen en Ouderen 2016 en 2020 zijn uitgevoerd door de GGD’en, CBS en RIVM. In 2012, 2016 en 2020 deden respectievelijk ruim 387.000 personen, 457.000 personen en 539.900 personen mee aan het grootschalige vragenlijstonderzoek. De Gezondheidsmonitor Jeugd 2015 en Gezondheidsmonitor Jeugd 2019 bevatten informatie over de gezondheid, sociale situatie en leefstijl van leerlingen in klas 2 en klas 4 van het voortgezet onderwijs. De Gezondheidsmonitor Jeugd 2015 en 2019 zijn uitgevoerd door de GGD’en en RIVM. In 2015 hebben bijna 97.000 leerlingen en 377 scholen deelgenomen aan deze monitor. In 2019 waren dit 171.192 leerlingen en 707 scholen.

    Meer informatie over de Gezondheidsmonitors vind u hier en hier en voor Gezondheidsmonitors Jeugd vindt u hier. Gewoonlijk kunt u bij het digitale loket Gezondheidsmonitors data of cijfers aanvragen uit de Gezondheidsmonitors voor onderzoek en beleid op zowel lokaal als landelijk niveau. Omdat het digitale loket tijdelijk niet bereikbaar is, kunt u een aanvraag indienen via monitorgezondheid.nl. Momenteel zijn de data en cijfers beschikbaar uit de Gezondheidsmonitor Volwassenen en Ouderen 2012, Gezondheidsmonitor Volwassenen en Ouderen 2016 en uit de Gezondheidsmonitor Jeugd 2015, Gezondheidsmonitor Jeugd 2019. Data en cijfers uit de Gezondheidsmonitor Volwassenen en Ouderen 2020 zijn beschikbaar vanaf najaar 2021. Heeft u vragen of wilt u graag meer informatie over de aanvraag van cijfers of data uit de Gezondheidsmonitors? Stuur dan een e-mail.

Methoden

  • Regionale verschillen: verschil in wijkcijfers

    Verschillende GGD’en hebben voor de Gezondheidsmonitor 2016 de steekproef opgehoogd om voldoende respondenten te hebben om cijfers op wijkniveau te kunnen presenteren. Omdat deze cijfers op een andere manier zijn berekend, kunnen ze afwijken van de cijfers die hier worden gepresenteerd. Niet alleen het onderliggende model is anders, ook het aantal achtergrondkenmerken dat wordt gebruikt verschilt; bij de RIVM schattingen wordt meer informatie over de bevolking gebruikt. Over het algemeen leiden de RIVM schattingen tot kleinere verschillen tussen gebieden dan de cijfers die verkregen zijn door middel van weegmethoden.

    Hieronder vindt u een lijstje van GGD'en met eigen wijkcijfers:

  • Regionale verschillen: Schattingen per wijk

    Aanleiding
    Vanwege de decentralisaties in het sociaal domein is steeds meer informatie nodig over gezondheid gerelateerde indicatoren op kleinere geografische niveaus. Daarom heeft het RIVM een model ontwikkeld om cijfers te kunnen berekenen op wijk- en buurtniveau op basis van de Gezondheidsmonitor Volwassenen en Ouderen van GGD’en, CBS en RIVM. Ondanks dat de Gezondheidsmonitor een enorm databestand is, bevat het onvoldoende respondenten om met behulp van weegmethoden cijfers te berekenen voor alle wijken en buurten in Nederland. In 2012 zijn de eerste wijk- en buurtcijfers gepresenteerd. Op basis van de Gezondheidsmonitor 2016 zijn nieuwe cijfers berekend.

    Methode
    In het kader van de Gezondheidsmonitor zijn via vragenlijsten gegevens over gezondheid en leefstijl verzameld over volwassenen van 19 jaar en ouder. De ruim 457.000 deelnemers aan de Gezondheidsmonitor zijn anoniem in een beveiligde omgeving gekoppeld aan registratiebestanden van het CBS. Deze bestanden bevatten informatie over een reeks achtergrondkenmerken, zoals leeftijd, geslacht, herkomst, huishoudsamenstelling, opleidingsniveau, inkomen en woningtype. Er is een statistisch model gebruikt om de gezondheid en leefstijl te relateren aan deze achtergrondkenmerken. Ook wordt informatie uit de naastgelegen gebieden meegenomen. Door middel van deze relatie is het daarna mogelijk om voor alle volwassenen hun verwachte gezondheid en leefstijl te berekenen. De uitkomsten worden vervolgens gemiddeld over de betreffende wijk of buurt.

    Schattingen
    De cijfers op wijk- en buurtniveau moeten met voorzichtigheid worden gebruikt. Met het model wordt de werkelijkheid zo goed mogelijk benaderd, maar de cijfers blijven schattingen van de werkelijkheid. Daarom worden de uitkomsten ook als hele cijfers (dus zonder decimalen) gepresenteerd. 
    De cijfers uit de Gezondheidsmonitor die zijn verkregen met behulp van weegmethoden zijn echter ook een benadering van de werkelijkheid. De weging is nodig vanwege o.a. selectieve non-respons. Net zoals bij de berekeningen van de wijk- en buurtcijfers zijn de weegfactoren van het CBS ook gebaseerd op achtergrondkenmerken van de respondenten. 

    Verschil tussen cijfers
    Verschillende GGD’en hebben voor de Gezondheidsmonitor 2016 de steekproef opgehoogd om voldoende respondenten te hebben om cijfers op wijkniveau te kunnen presenteren. Omdat deze cijfers op een andere manier zijn berekend, kunnen ze afwijken van de cijfers die hier worden gepresenteerd. Niet alleen het onderliggende model is anders, ook het aantal achtergrondkenmerken dat wordt gebruikt verschilt; bij de RIVM schattingen wordt meer informatie over de bevolking gebruikt. Over het algemeen leiden de RIVM schattingen tot kleinere verschillen tussen gebieden dan de cijfers die verkregen zijn door middel van weegmethoden. 

    Let op: de gepresenteerde gemeentecijfers zijn berekend via de weegmethode van het CBS. De gepresenteerde wijk- en buurtcijfers zijn daardoor niet direct vergelijkbaar met deze gemeentecijfers.

    Grote aantallen nodig

    Voor het doen van dit soort schattingen zijn grote aantallen respondenten nodig. Het is dus niet zo dat het ontwikkelde model de Gezondheidsmonitors kan vervangen. Hoe meer respondenten er zijn, hoe minder er geschat hoeft te worden en hoe beter de cijfers zijn.

    Samenwerking
    De cijfers zijn berekend in het kader van het Strategisch Programma RIVM (SPR), een programma voor onderzoek, innovatie en kennisontwikkeling. Een werkgroep van epidemiologen van GGD’en en GGD GHOR NL is er bij betrokken. 

    Meer weten?
    Een uitgebreide toelichting op de gebruikte methode is beschreven in een artikel (van de Kassteele et al., 2017). Voor de cijfers van 2016 zijn enkele aanpassingen gedaan aan het model.

    Voor vragen kunt u contact opnemen met carolien.van.den.brink@rivm.nl.

    Bronnen en literatuur

    Literatuur

    1. van de Kassteele J, Zwakhals L, Breugelmans O, Ameling C, van den Brink C. Estimating the prevalence of 26 health-related indicators at neighbourhood level in the Netherlands using structured additive regression. International Journal of Health Geographics. 2017;(1). Bron | DOI

  • Regie eigen leven: Gezondheidsmonitor GGD'en, CBS en RIVM

    Deze indicator is gebaseerd op een vraag met 7 stellingen. De antwoorden worden samengevat in een score tussen de 7-35.
    7 t/m 19: onvoldoende eigen regie
    20 t/m 35: matig of veel regie over eigen leven.   

    Iedere vraag heeft 5 antwoordcategorieën: 1 'Helemaal mee eens'; 2 'Meestal'; 3 'Niet mee eens, niet mee oneens'; 4 'Niet mee eens'; 5 'Helemaal mee oneens'.
    Bij antwoord 1 'Helemaal mee eens' krijg je in dit geval de laagste score 1, bij antwoord 5 'Helemaal mee oneens' krijgt de hoogste score 5.

    Het betreft de volgende stellingen:

    • Ik heb weinig controle over de dingen die me overkomen
    • Sommige van mijn problemen kan ik met geen mogelijkheid oplossen
    • Er is weinig dat ik kan doen om belangrijke dingen in mijn leven te veranderen
    • Ik voel me vaak hopeloos bij het omgaan met de problemen van het leven.
    • Soms voel ik dat ik een speelbal van het leven ben.
    • Wat er in de toekomst met me gebeurt hangt voor het grootste deel van mezelf af
    • Ik kan ongeveer alles als ik mijn zinnen er op heb gezet.

  • Inkomensklassen in kwintielen

    Het inkomen van een persoon is uitgedrukt door het gestandaardiseerd besteedbare huishoudensinkomen. Het besteedbare huishoudensinkomen is het totaal aan loon, winst en inkomen uit vermogen, vermeerderd met uitkeringen en toelagen en verminderd met premies en belastingen. Gecorrigeerd voor omvang en samenstelling van het huishouden levert dat vervolgens het gestandaardiseerd besteedbare huishoudensinkomen. De inkomensklassen van personen zijn bepaald aan de hand van de kwintielscore van het huishouden waartoe de persoon (respondent) behoort op basis van het gestandaardiseerd besteedbare huishoudensinkomen. De kwintielscore volgt uit een rangschikking naar oplopend inkomen van alle huishoudens in Nederland met een bekend inkomen, waarna vijf groepen huishoudens van gelijke omvang worden gevormd.

    • De laagste inkomensklasse wordt gevormd door personen met een inkomen van maximaal het 20%-percentiel (het eerste kwintiel).
    • De laag midden inkomensklasse wordt gevormd door personen met een inkomen tussen het 20%-percentiel en het 40%-percentiel (het tweede kwintiel).
    • De midden inkomensklasse wordt gevormd door personen met een inkomen tussen het 40%-percentiel en het 60%-percentiel (het derde kwintiel).
    • De hoog midden inkomensklasse wordt gevormd door personen met een inkomen tussen het 60%-percentiel en het 80%-percentiel (het vierde kwintiel).
    • De hoogste inkomensklasse wordt gevormd door personen met een inkomen van minimaal het 80%-percentiel (het vijfde kwintiel).

Andere websites over Participatie

Data en gegevensbronnen