Volksgezondheidenzorg.info

Zoekveld

Overgewicht→Cijfers & Context→Trends

Cijfers & Context

Helft van de volwassenen is te zwaar

Regionaal & Internationaal

Minder overgewicht in Nederland vergeleken met EU

Kosten

Preventie & Zorg

Integrale aanpak bij preventie van overgewicht

Trend overgewicht volwassenen

Volwassenen met overgewicht en obesitas 1990-2017

18 jaar en ouder
jaarOvergewicht, mannenOvergewicht, vrouwenOvergewicht, totaalObesitas, mannenObesitas, vrouwenObesitas, totaal
199036,933,435,15,56,96,2
199138,034,636,35,47,26,3
199239,235,137,15,28,36,8
199338,335,636,95,57,26,3
199442,235,838,96,77,67,1
199538,637,738,25,68,57,1
199639,637,638,66,38,17,2
199741,938,140,07,29,28,2
199839,639,039,36,69,58,1
199942,439,340,87,110,38,7
200043,942,143,08,49,99,2
200145,041,243,08,310,59,4
200246,040,843,38,310,59,4
200345,742,043,88,911,410,2
200446,242,844,49,711,310,5
200545,340,943,09,811,310,6
200645,142,743,99,912,711,4
200744,040,242,110,111,911,0
200847,441,644,510,012,011,1
200946,741,744,210,912,411,7
201053,143,348,210,512,911,7
201151,243,347,29,813,011,4
201252,044,047,910,413,311,8
201351,742,847,210,313,111,7
201453,545,449,411,515,113,3
201553,345,649,411,814,813,3
201651,846,549,111,916,414,2
201752,045,748,812,515,213,9

Bron: CBS Gezondheidsenquête (tot en met 2013); daarna Gezondheidsenquête/Leefstijlmonitor CBS i.s.m. RIVM

Sterke stijging in overgewicht afgelopen 27 jaar

In 1990 had één op de drie volwassen Nederlanders (35,1%) matig of ernstig overgewicht. Sindsdien is het aantal Nederlanders met overgewicht sterk gestegen tot bijna de helft van alle volwassenen (48,8%) in 2017. Het percentage mensen met ernstig overgewicht (obesitas) is in dezelfde periode verdubbeld van 6,2 tot 13,9%. Zowel de stijging in overgewicht als obesitas is significant. Deze cijfers zijn gebaseerd op zelfrapportage van lengte en gewicht. Er zijn geen recente gemeten cijfers om deze trend mee te verifiëren. De percentages zijn gestandaardiseerd: er is rekening gehouden met veranderingen in omvang en leeftijdsverdeling van de bevolking. De gestandaardiseerde percentages kunnen iets afwijken van de ongestandaardiseerde percentages.  
Enkele studies suggereren dat de laatste jaren de sterke stijging wat afgevlakt is. Uit een vergelijking van internationale studies blijkt dat deze afvlakking vooral wordt gevonden in korte studies en in studies waarbij BMI is gebruikt als maat voor overgewicht (Visscher et al., 2015). 

Mannen vaker overgewicht, vrouwen vaker obesitas

Overgewicht kwam gedurende de gehele periode 1990-2017 meer voor bij mannen dan bij vrouwen en obesitas meer bij vrouwen dan bij mannen. Zowel bij mannen als bij vrouwen steeg het percentage met overgewicht en met obesitas significant tussen 1990 en 2017. Bij vrouwen steeg het percentage met overgewicht in die periode minder snel dan bij mannen. Bij obesitas waren deze man-vrouw verschillen er niet. 

Meer informatie

Experts en redactie

Datum publicatie

28-01-2019

Bronnen en literatuur

Literatuur

  1. Visscher TLS, Heitmann BL, Rissanen A, Lahti-Koski M, Lissner L. A break in the obesity epidemic? Explained by biases or misinterpretation of the data? Int J Obes (Lond). 2015;39(2):189-198. Pubmed | DOI

Trend overgewicht kinderen

Kinderen met overgewicht en obesitas 1990-2017

4-18 jaar
Overgewicht, jongensOvergewicht, meisjesOvergewicht, totaalObesitas, jongensObesitas, meisjesObesitas, totaal
199014,111,612,94,22,93,6
199112,114,413,21,41,51,5
199211,113,112,02,02,92,4
199311,313,512,43,03,63,3
199412,313,112,73,13,13,1
19959,310,59,92,32,52,4
199612,012,012,01,43,72,5
199712,713,613,13,62,93,3
199812,511,912,23,12,42,7
199911,511,211,42,62,72,6
200011,611,411,52,52,52,5
200111,112,912,03,02,82,9
200213,410,712,13,52,63,1
200312,311,912,12,92,92,9
200412,813,713,23,23,63,4
200512,114,013,02,03,42,7
200611,712,111,91,82,82,3
200711,711,611,72,72,22,5
200814,511,913,22,93,13,0
200913,215,014,01,83,12,5
201014,312,213,23,23,13,1
201113,311,712,52,91,92,4
201213,910,812,43,02,32,6
201311,511,911,72,02,82,4
201411,312,712,03,13,63,3
201512,011,311,73,12,93,0
201613,014,313,62,13,42,7
201713,413,713,52,33,32,8

Bron: CBS Gezondheidsenquête (tot en met 2013); daarna Gezondheidsenquête/Leefstijlmonitor CBS i.s.m. RIVM

  • De BMI-grenswaarden van overgewicht en obesitas van kinderen en jongeren wijken af van die van volwassenen, zie Definities.

Nauwelijks veranderingen in overgewicht bij kinderen 

Tussen 1990 en 2017 is het percentage kinderen en jongeren van 4 tot en met 17 jaar met overgewicht en ernstig overgewicht (obesitas) in de totale leeftijdsgroep nauwelijks veranderd. Dit geldt zowel voor jongens als voor meisjes. We zijn er veranderingen in de specifieke leeftijdsgroepen (zie trends naar leeftijd). Dit blijkt uit zelfgerapporteerde metingen van lengte en gewicht van het CBS.  Er zijn geen recente gemeten cijfers om deze trend mee te verifiëren. Bij deze CBS-cijfers gaat  het om gestandaardiseerde percentages, waarbij rekening is gehouden met veranderingen in omvang en leeftijdsverdeling van de bevolking. Deze cijfers kunnen afwijken van de ongestandaardiseerde cijfers.

Meer informatie

 

 

Experts en redactie

Datum publicatie

28-01-2019

Trend overgewicht kinderen naar leeftijd

Kinderen met overgewicht en obesitas naar leeftijd 1990-2017

Overgewicht, 4-12 jaarOvergewicht, 12-18 jaarOvergewicht, 4-18 jaar totaalObesitas, 4-12 jaarObesitas, 12-18 jaarObesitas, 4-18 jaar totaal
199016,58,212,94,71,73,6
199116,08,413,21,80,21,5
199213,79,1123,40,52,4
199313,89,212,43,71,63,3
199415,76,912,73,90,43,1
19959,78,09,92,81,22,4
199614,17,7123,30,62,5
199714,79,213,14,10,83,3
199813,88,512,23,20,92,7
199913,97,211,43,30,52,6
200013,78,211,53,00,92,5
200114,19,4123,81,12,9
200214,78,612,14,70,93,1
200314,27,812,13,51,32,9
200415,19,013,24,01,93,4
200515,19,7133,01,72,7
200614,19,011,93,00,92,3
200710,711,411,72,71,92,5
200814,610,313,23,02,23
200915,911,3143,31,42,5
201013,513,313,23,42,83,1
201113,412,112,52,81,72,4
201212,112,712,43,02,12,6
201312,511,211,72,51,82,4
201410,912,2123,23,43,3
201511,911,511,73,12,23
201611,615,713,62,13,02,7
201714,513,813,53,32,32,8

Bron: CBS Gezondheidsenquête (tot en met 2013); daarna Gezondheidsenquête/Leefstijlmonitor CBS i.s.m. RIVM

  • De BMI-grenswaarden van overgewicht en obesitas van kinderen en jongeren wijken af van die van volwassenen, zie Definities.

Verschillen in trends in overgewicht en obesitas bij kinderen en jongeren

Bij de totale groep kinderen en jongeren van 4-18 jaar is geen stijgende of dalende trend in overgewicht of obesitas te zien tussen 1990 en 2017. Voor de afzonderlijke leeftijdsgroepen is dat anders. Tussen 1990 en 2017 is het percentage kinderen van 4 tot 12 jaar met overgewicht en obesitas licht afgenomen. Deze significante daling geldt ook voor jongens en meisjes van 4 tot 12 jaar afzonderlijk (niet in figuur). Het  percentage jongeren van 12 tot 18 jaar met overgewicht en obesitas is juist significant gestegen, zowel bij jongens als bij meisjes. Deze cijfers zijn gebaseerd op zelfrapportage van lengte en gewicht. Er zijn geen recente gemeten cijfers om deze trend mee te verifiëren. Het gaat om gestandaardiseerde percentages, waarbij rekening is gehouden met veranderingen in omvang en leeftijdsverdeling van de bevolking. Deze percentages kunnen afwijken van de ongestandaardiseerde cijfers.

Meer informatie

Experts en redactie

Datum publicatie

08-02-2019

Verantwoording

Definities

  • Wat is overgewicht?

    Overgewicht en obesitas (ernstig overgewicht) zijn abnormale of buitensporige opeenhopingen van vet die de gezondheid kunnen beïnvloeden (WHO, 2018). Er zijn verschillende methoden om te bepalen of iemand overgewicht heeft. De body mass index (BMI) is de meest gebruikte maat om (ernstig) overgewicht te definiëren. De BMI is gebaseerd op de verhouding tussen lengte en gewicht. Het gewicht van iemand (in kilogram) gedeeld door het kwadraat van zijn lengte (in meters) geeft de body mass index in kg/m2. De BMI is ingedeeld in de categorieën ondergewicht, gezond gewicht en overgewicht. Overgewicht is onderverdeeld in matig overgewicht en ernstig overgewicht (obesitas). Naast de body mass index, geven de buikomvang en de huidplooidikte ook een goede indicatie voor de hoeveelheid opgeslagen vet. 

    Bronnen en literatuur

    Literatuur

    1. WHO. Factsheet Overweight and obesity. Vol 2018.; 2018. Bron

  • BMI grenswaarden voor volwassenen en kinderen

    De BMI grenswaarden voor overgewicht bij volwassenen zijn vastgesteld door de International Obesity Task Force (Cole et al., 2000). Voor kinderen en jongeren zijn er aparte grenswaarden. Deze zijn gespecificeerd naar leeftijd en geslacht. De tabel met grenswaarden bij volwassen staat hieronder. De tabellen met grenswaarden voor kinderen en jongeren zijn opgenomen in het artikel van Cole et al., 2000. 

    Internationale categorieën in lichaamsgewicht voor volwassenen naar BMI 

    Categorie

    Grenswaarden BMI (kg/m2)

    Ondergewicht

    <18,5

    Gezond gewicht

    18,50 - 24,99

    Overgewicht

    ≥25,0

    Matig overgewicht

    25,0 - 29,99

    Ernstig overgewicht (obesitas)

    ≥30,0

    Bron: WHO

    Bronnen en literatuur

    Literatuur

    1. Cole TJ, Bellizzi MC, Flegal KM, Dietz WH. Establishing a standard definition for child overweight and obesity worldwide: international survey. BMJ. 2000;320(7244):1240-3. Pubmed
Bronverantwoording

  • Tabel: Bronnen bij de cijfers over overgewicht

    Bron Indicator in VZinfo Gepresenteerde populatie VZinfo Meer informatie
    Leefstijlmonitor (LSM)/Gezondheidsenquête, voorheen POLS, gezondheid en welzijn Overgewicht totaal, matig overgewicht, ernstig overgewicht (obesitas) Nederlandse bevolking vanaf 4 jaar  LSM; Gezondheidsenquête; POLS, gezondheid en welzijn
    Gezondheidsmonitor Volwassenen GGD-en, CBS en RIVM Overgewicht totaal, ernstig overgewicht (obesitas) Nederlandse bevolking vanaf 19 jaar Gezondheidsmonitor GGD'en, CBS en RIVM; Gezondheidsmonitor volwassenen GGD’en, CBS en RIVM, 2012
    Eurostat Overgewicht totaal, matig overgewicht, ernstig overgewicht (obesitas) Europese bevolking vanaf 15 jaar Eurostat
    Health Behaviour in School/Aged Children (HBSC) Study Overgewicht Europese scholieren van 15 jaar HBSC Internationaal, Inchley et al., 2016

     

    Bronnen en literatuur

    Literatuur

    1. Inchley J, Currie D, Young T, Samdal O, Torsheim T, Augustson L, et al. Growing up unequal: gender and socioeconomic differences in young people’s health and well-being. Denemarken: World Health Organization; 2016. Bron

  • Aanvragen data voor wetenschappelijk onderzoek

    De Gezondheidsmonitor (doelgroep Volwassenen en Ouderen) is voor het eerst uitgevoerd in 2012. De Gezondheidsmonitor Volwassenen 2012 en de Gezondheidsmonitor Volwassenen en Ouderen 2016 bevatten informatie over de gezondheid, sociale situatie en leefstijl van de Nederlandse bevolking van negentien jaar en ouder. De Gezondheidsmonitor Volwassenen 2012 en de Gezondheidsmonitor Volwassenen en Ouderen 2016 zijn uitgevoerd door de GGD’en, CBS en RIVM. In 2012 en 2016 deden respectievelijk ruim 387.000 personen en 457.000 personen mee aan het grootschalige vragenlijstonderzoek. De Gezondheidsmonitor Jeugd 2015 bevat informatie over de gezondheid, sociale situatie en leefstijl van leerlingen in klas 2 en klas 4 van het voortgezet onderwijs. De Gezondheidsmonitor Jeugd is uitgevoerd door de GGD’en en RIVM. In totaal hebben bijna 97.000 leerlingen en 377 scholen deelgenomen aan deze monitor.

    Meer informatie over de Gezondheidsmonitors vind u hier. Bij het digitale loket Gezondheidsmonitors kunt u data of cijfers aanvragen uit de Gezondheidsmonitors voor onderzoek en beleid op zowel lokaal als landelijk niveau. Momenteel zijn de data en cijfers beschikbaar uit de Gezondheidsmonitor Volwassenen en Ouderen 2012, Gezondheidsmonitor Volwassenen en Ouderen 2016 en uit de Gezondheidsmonitor Jeugd 2015. Heeft u vragen of wilt u graag meer informatie over de aanvraag van cijfers of data uit de Gezondheidsmonitors? Stuur dan een e-mail.

Methoden

  • Regionale verschillen: verschil in wijkcijfers

    Verschillende GGD’en hebben voor de Gezondheidsmonitor 2016 de steekproef opgehoogd om voldoende respondenten te hebben om cijfers op wijkniveau te kunnen presenteren. Omdat deze cijfers op een andere manier zijn berekend, kunnen ze afwijken van de cijfers die hier worden gepresenteerd. Niet alleen het onderliggende model is anders, ook het aantal achtergrondkenmerken dat wordt gebruikt verschilt; bij de RIVM schattingen wordt meer informatie over de bevolking gebruikt. Over het algemeen leiden de RIVM schattingen tot kleinere verschillen tussen gebieden dan de cijfers die verkregen zijn door middel van weegmethoden.

    Hieronder vindt u een lijstje van GGD'en met eigen wijkcijfers:

  • Regionale verschillen: Schattingen per wijk

    Aanleiding
    Vanwege de decentralisaties in het sociaal domein is steeds meer informatie nodig over gezondheid gerelateerde indicatoren op kleinere geografische niveaus. Daarom heeft het RIVM een model ontwikkeld om cijfers te kunnen berekenen op wijk- en buurtniveau op basis van de Gezondheidsmonitor Volwassenen en Ouderen van GGD’en, CBS en RIVM. Ondanks dat de Gezondheidsmonitor een enorm databestand is, bevat het onvoldoende respondenten om met behulp van weegmethoden cijfers te berekenen voor alle wijken en buurten in Nederland. In 2012 zijn de eerste wijk- en buurtcijfers gepresenteerd. Op basis van de Gezondheidsmonitor 2016 zijn nieuwe cijfers berekend.

    Methode
    In het kader van de Gezondheidsmonitor zijn via vragenlijsten gegevens over gezondheid en leefstijl verzameld over volwassenen van 19 jaar en ouder. De ruim 457.000 deelnemers aan de Gezondheidsmonitor zijn anoniem in een beveiligde omgeving gekoppeld aan registratiebestanden van het CBS. Deze bestanden bevatten informatie over een reeks achtergrondkenmerken, zoals leeftijd, geslacht, herkomst, huishoudsamenstelling, opleidingsniveau, inkomen en woningtype. Er is een statistisch model gebruikt om de gezondheid en leefstijl te relateren aan deze achtergrondkenmerken. Ook wordt informatie uit de naastgelegen gebieden meegenomen. Door middel van deze relatie is het daarna mogelijk om voor alle volwassenen hun verwachte gezondheid en leefstijl te berekenen. De uitkomsten worden vervolgens gemiddeld over de betreffende wijk of buurt.

    Schattingen
    De cijfers op wijk- en buurtniveau moeten met voorzichtigheid worden gebruikt. Met het model wordt de werkelijkheid zo goed mogelijk benaderd, maar de cijfers blijven schattingen van de werkelijkheid. Daarom worden de uitkomsten ook als hele cijfers (dus zonder decimalen) gepresenteerd. 
    De cijfers uit de Gezondheidsmonitor die zijn verkregen met behulp van weegmethoden zijn echter ook een benadering van de werkelijkheid. De weging is nodig vanwege o.a. selectieve non-respons. Net zoals bij de berekeningen van de wijk- en buurtcijfers zijn de weegfactoren van het CBS ook gebaseerd op achtergrondkenmerken van de respondenten. 

    Verschil tussen cijfers
    Verschillende GGD’en hebben voor de Gezondheidsmonitor 2016 de steekproef opgehoogd om voldoende respondenten te hebben om cijfers op wijkniveau te kunnen presenteren. Omdat deze cijfers op een andere manier zijn berekend, kunnen ze afwijken van de cijfers die hier worden gepresenteerd. Niet alleen het onderliggende model is anders, ook het aantal achtergrondkenmerken dat wordt gebruikt verschilt; bij de RIVM schattingen wordt meer informatie over de bevolking gebruikt. Over het algemeen leiden de RIVM schattingen tot kleinere verschillen tussen gebieden dan de cijfers die verkregen zijn door middel van weegmethoden. 

    Let op: de gepresenteerde gemeentecijfers zijn berekend via de weegmethode van het CBS. De gepresenteerde wijk- en buurtcijfers zijn daardoor niet direct vergelijkbaar met deze gemeentecijfers.

    Grote aantallen nodig

    Voor het doen van dit soort schattingen zijn grote aantallen respondenten nodig. Het is dus niet zo dat het ontwikkelde model de Gezondheidsmonitors kan vervangen. Hoe meer respondenten er zijn, hoe minder er geschat hoeft te worden en hoe beter de cijfers zijn.

    Samenwerking
    De cijfers zijn berekend in het kader van het Strategisch Programma RIVM (SPR), een programma voor onderzoek, innovatie en kennisontwikkeling. Een werkgroep van epidemiologen van GGD’en en GGD GHOR NL is er bij betrokken. 

    Meer weten?
    Een uitgebreide toelichting op de gebruikte methode is beschreven in een artikel (van de Kassteele et al., 2017). Voor de cijfers van 2016 zijn enkele aanpassingen gedaan aan het model.

    Voor vragen kunt u contact opnemen met carolien.van.den.brink@rivm.nl.

    Bronnen en literatuur

    Literatuur

    1. van de Kassteele J, Zwakhals L, Breugelmans O, Ameling C, van den Brink C. Estimating the prevalence of 26 health-related indicators at neighbourhood level in the Netherlands using structured additive regression. International Journal of Health Geographics. 2017;(1). Bron | DOI

  • Zelfgerapporteerde versus gemeten gegevens

    Soms worden de gegevens over lichaamsgewicht en -lengte gemeten. Maar meestal zijn gegevens verzameld met behulp van vragenlijsten, waarin mensen zelf hun gewicht en lengte aangeven (zogenoemde zelfgerapporteerde gegevens). Gemeten gegevens zijn vaak betrouwbaarder dan zelfgerapporteerde gegevens. Als mensen zelf hun gewicht en lengte rapporteren, zijn zij geneigd om hun gewicht te onderschatten en hun lengte te overschatten. De cijfers kunnen daardoor een te gunstig beeld geven als het gaat over het aantal mensen met overgewicht (Viet et al., 2003; Connor Gorber S et al., 2007).

    Bronnen en literatuur

    Literatuur

    1. Viet AL, van den Hof S, Elvers LH, Ocké MC, Vossenaar M. Risicofactoren En GezondheidsEvaluatie Nederlandse Bevolking, een onderzoek op GGD'en (Regenboogproject). Bilthoven: Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM); 2003. Bron
    2. Connor Gorber S, Tremblay M, Moher D, Gorber B. A comparison of direct vs. self-report measures for assessing height, weight and body mass index: a systematic review. Obes Rev. 2007;8(4):307-26. Pubmed | DOI

  • Methoden en technieken

    Standaardisatie

    De omvang en de leeftijdsverdeling van de bevolking verschillen per regio en land. Daarnaast treden in de loop van de tijd veranderingen op in de omvang en leeftijdsverdeling. Om ziekte- en sterftecijfers van verschillende regio’s en landen, of van opeenvolgende jaren met elkaar te kunnen vergelijken, wordt hier rekening mee gehouden. Daarbij worden de cijfers gecorrigeerd voor deze verschillen of veranderingen in de bevolking. Hierbij wordt uitgegaan van de omvang en de leeftijdsverdeling van een gekozen standaardpopulatie. Dit wordt standaardisatie genoemd.

    Indexatie

    Vooral bij de weergave van trends in de tijd zijn de trendcijfers vaak geïndexeerd. Een geïndexeerde trend laat ontwikkelingen in de tijd zien ten opzichte van een gekozen basisjaar. Dit gebeurt door de cijfers van alle jaren weer te geven als percentage van het cijfer in een gekozen basisjaar. Het cijfer in het basisjaar is gelijk gesteld aan 100(%). Indexatie maakt zichtbaar hoe groot de percentuele toe- of afname is ten opzichte van dat basisjaar. Door als basisjaar het eerste jaar in de grafiek te kiezen, kun je snel zien wat de verandering over de hele weergegeven periode is en ook of er grote verschillen zijn voor de onderscheiden groepen (mannen en vrouwen bijvoorbeeld).

    Indexatie kan ook gebruikt worden voor het weergeven van regionale verschillen. Hierbij wordt het landelijke cijfer bijvoorbeeld gelijk gesteld aan 100(%). Een regionaal cijfer boven of onder de 100 duidt erop dat het respectievelijk hoger of lager is dan het landelijke cijfer. Voorafgaand aan indexatie worden de cijfers vaak gecorrigeerd voor verschillen in samenstelling van de populaties.

  • Toetsing trends

    Trends zijn getoetst met behulp van logistische regressie, waarbij gecorrigeerd is voor leeftijd en geslacht. Daarbij wordt getoetst of er een statistisch significante toe- of afname is met een significantieniveau (p-waarde) van 0,05. Vaak is onderscheid gemaakt naar trends in verschillende subpopulaties: mannen, vrouwen en leeftijdsgroepen. Daarnaast is getoetst of de trend voor mannen en vrouwen statistisch significant verschilt.
    De kans op het vinden van een toevallige significante uitkomst neemt toe met het aantal uitgevoerde toetsen. Om hiervoor te corrigeren is een Benjamini‐Hochberg‐correctie op de p‐waardes uitgevoerd.