Hartfalen→Cijfers & Context→Huidige situatie

Voor bepaling van de prevalentie en het aantal nieuwe gevallen van hartfalen (huidige situatie) zijn gegevens gebruikt van de Nivel Zorgregistraties eerste lijn. Voor de beschrijving van de trend in prevalentie en het aantal nieuwe gevallen van reumatoïde artritis is gebruikgemaakt van twee andere huisartsenregistraties: FaMe-net en RNFM, voorheen RNH-Limburg. Deze registraties registreren al vele jaren het voorkomen van ziekten in de huisartsenpraktijk. De registratie van FaMe-net gaat terug tot 1971, toen nog onder de naam CMR Nijmegen. De registratie van RNFM, voorheen RNH-Limburg-Limburg gaat terug tot 1987. Nivel Zorgregistraties eerste lijn heeft gegevens over een kortere periode en wordt daarom niet gebruikt voor de beschrijving van de trends.

De gebruikte ICPC-code is K77.

De diagnose hartfalen in de huisartspraktijk (ICPC-code K77) en dus in huisartsenregistratiesystemen, zal veelal (in de helft van de gevallen) alleen gebaseerd zijn op anamnese, lichamelijk onderzoek met al dan niet een gunstige reactie op een proefbehandeling met diuretica en soms een thoraxfoto of electrocardiogram. In de helft van de gevallen is het hartfalen dus geobjectiveerd door echografisch vastgestelde linkerventrikeldisfunctie door de cardioloog (zo'n 50% van de huisartspatiënten met een hartfalencode (K77) wordt verwezen naar de cardioloog) (Rutten et al., 2005). Het is daarmee onduidelijk hoeveel patiënten met ICPC-code K77 ook werkelijk hartfalen hebben, dat wil zeggen: klachten plus echografisch linkerventrikeldisfunctie. Dit kritiekpunt ten aanzien van de betrouwbaarheid van de diagnose hartfalen geldt ook voor de meeste studies die de incidentie en prevalentie van hartfalen bepalen.

In het ERGO-onderzoek (Erasmus Rotterdam GezondheidsOnderzoek) is in de periode 1990-1993 bij 5.540 personen van 55 jaar en ouder het vóórkomen (prevalentie) van hartfalen onderzocht (Bleumink et al., 2004). In dit bevolkingsonderzoek werd een anamnese afgenomen met behulp van gestandaardiseerde vragenlijsten, een lichamelijk onderzoek verricht (kortademigheid, enkeloedeem, ECG, echocardiografie) en het medicijngebruik nagevraagd. Bij 1.677 personen is ook nog nagegaan of er crepitaties (knetterend reutelgeruis) waren bij het beluisteren van de longen. Het al of niet beluisteren van de longen maakte weinig verschil in de hoogte van de prevalentie (Mosterd et al., 1999). Vanaf 1-2-1996 zijn 5.253 ouderen zonder hartfalen gevolgd. De onderzoekers gingen na of zich bij hen hartfalen ontwikkelde.

Patiënten met minimaal twee van de volgende drie klachten (kortademigheid in rust of bij inspanning, enkeloedeem of pulmonale crepitaties) EN een cardiale ziekte of interventie voor zo'n cardiale ziekte (angina pectoris, hartinfarct, coronaire bypass operatie, percutane coronaire interventie, atriumfibrilleren of electrocardiografische linkerventrikelhypertrofie) werden als hartfalenpatiënt geclassificeerd. Ook patiënten (hier konden ook mensen bij zitten zonder klachten!) met cardiale medicatie die gegeven werd op verdenking van hartfalen en die één van de bovengenoemde cardiale ziekten/interventies hadden ondergaan werden als hartfalenpatiënt geclassificeerd. De follow-up periode liep tot 31-12-1997. Op basis daarvan werd de incidentie berekend (Cost et al., 2000).

In het ERGO-onderzoek heeft niet iedere patiënt een ECG gehad, waardoor meer mensen als hartfalenpatiënt worden geclassificeerd dan wanneer wel bij iedereen een ECG had plaatsgevonden. Cardiale disfunctie is een ruimer begrip dan (linker) ventrikeldisfunctie. Sommigen beschouwen ook atriumfibrilleren en hartklepproblemen pur sang (dus zonder ventriculaire disfunctie) als cardiale disfunctie. Hierdoor kunnen patiënten met alleen atriumfibrilleren en daarbij dyspnoe als hartfalenpatiënten worden geclassificeerd. Daarnaast zijn in het ERGO-onderzoek alle patiënten met COPD uitgesloten.

Het grootste deel van de personen die hartfalen ontwikkelen, wordt opgenomen in een ziekenhuis. Informatie over ziekenhuisontslagen uit de Landelijke Medische Registratie kan dus gebruikt worden als indicatie van de incidentie van (ernstige gevallen van) hartfalen.

Voor de ziekenhuisregistraties wordt de ICD-9-code 428 (hartdecompensatie) gebruikt.

Als men de getallen uit bevolkingsonderzoek (zoals het ERGO-onderzoek) wil vergelijken met getallen uit huisartsenregistraties dan moet men rekening houden met de volgende zaken:

• De wijze waarop hartfalen is gedefinieerd/gediagnosticeerd in het bevolkingsonderzoek en in de huisartsenpraktijk. Bij hartfalen is het van belang te weten welke criteria zijn gebruikt om hartfalen vast te stellen, omdat hartfalen geen specifieke klachten of verschijnselen kent. In feite moet echocardiografisch onderzoek plaatsvinden om de diagnose hartfalen te stellen en dit gebeurt vaak niet in bevolkingsonderzoek.
• In bevolkingsonderzoek worden patiënten met hartfalen gevonden die nog niet bekend zijn bij de huisarts. Ongeveer 30% van de hartfalenpatiënten wordt zo gevonden. De prevalentie- en incidentie-cijfers van huisartsenregistraties zijn daardoor vaak iets lager dan die van populatie-onderzoek (zo’n 10%). Maar er zitten ook misclassificaties tussen en de overlap met ‘echte hartfalers’ is maar 50%. Dit heeft te maken met het feit dat nog steeds (wel steeds minder) de diagnose hartfalen in de huisartsenprakijk vaak een klinische diagnose is. De diagnose wordt wel steeds vaker met een (NTpro)BNP en een ECG gesteld, en in zo’n 50-70% ook met echocardiografie (dit was begin 2000 maar zo’n 10%). Zeker bij oudere, fragiele patiënten wordt vaak geen echo gemaakt; reizen en het ondergaan van een echo wordt veelal als te belastend gezien.

Het betreft hier alleen sterftegevallen met hartfalen als onderliggende doodsoorzaak (CBS Doodsoorzakenstatistiek). Voor de sterftestatistieken wordt de ICD-10-code I50 gebruikt.

Met ingang van het statistiekjaar 2013 codeert het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) doodsoorzakenformulieren automatisch met behulp van het softwarepakket IRIS. Dit is een verschil met voorgaande jaren waarin doodsoorzakenformulieren handmatig werden verwerkt. Automatische codering brengt een betere internationale vergelijkbaarheid en reproduceerbaarheid van de gegevens met zich mee. Het veroorzaakt echter ook verschuivingen in doodsoorzaken. Daardoor zijn de sterftecijfers vanaf het jaar 2013 niet altijd goed vergelijkbaar met sterftecijfers uit eerdere jaren. Voor meer informatie over het automatisch coderen verwijzen wij naar vier artikelen van het CBS:

• Het automatisch coderen van doodsoorzaken. Een nieuwe werkwijze bij de doodsoorzakenstatistiek (Harteloh et al., 2014)
• Verschuivingen in de doodsoorzakenstatistiek bij de introductie van het automatisch coderen (Harteloh, 2014)
• Van handmatig naar automatisch coderen van doodsoorzaken. Een bridge coding study (Harteloh, 2015)
• Veranderingen in de doodsoorzakenstatistiek 2012-2013 (Harteloh, 2016)