Volksgezondheidenzorg.info

Zoekveld

Eerstelijnszorg→Kosten→Zorguitgaven

Cijfers & Context

Nederland telt ruim 9.000 werkzame huisartsen

Regionaal & Internationaal

Minder huisartsen in zuidwesten

Kosten

Eerstelijnszorg kost ruim 9,5 miljard euro

Zorgprestaties

Prestatie-indicatoren voor de gezondheidszorg

Zorguitgaven eerstelijnszorg naar leeftijd en geslacht

Zorguitgaven eerstelijnszorg 2017

LeeftijdMannenVrouwenTotaal
0131124
1-411392205
5-9244196440
10-14365392758
15-19263277540
20-24138190328
25-29150271421
30-34153298451
35-39169268437
40-44194259452
45-49272342614
50-54309381690
55-59328394722
60-64332378710
65-69354390744
70-74318360677
75-79235288523
80-84162227389
85-8990158248
90-943174106
95+62228

Bron: Kosten van Ziekten

  • Geraamde cijfers

Eerstelijnszorg kost ruim 9,5 miljard euro

Aan eerstelijnszorg werd in 2017 ongeveer 9.505 miljoen euro uitgegeven. Dit is 11% van de totale kosten van de gezondheidszorg in dat jaar. Eerstelijnszorg omvat naast huisartsenzorg onder andere mondzorg, eerstelijnsverloskunde en paramedische zorg.  In 2017 werd er in totaal 88 miljard euro uitgegeven aan de Nederlandse gezondheidszorg. 

Zorguitgaven eerstelijnszorg vanaf 10 jaar hoger voor vrouwen

De zorguitgaven voor de eerstelijnszorg stijgen met de leeftijd en zijn vanaf het 10e levensjaar hoger voor vrouwen dan voor mannen. Voor de 20-39 jarigen zijn de geslachtsverschillen te verklaren door de kosten voor verloskundige zorg, die geheel aan vrouwen zijn toegerekend.

Meer informatie

Experts en redactie

Datum publicatie

15-12-2020

Verantwoording

Definities

  • Eerstelijnszorg is de eerste zorg die mensen met hulpvraag ontvangen

    Eerstelijnszorg is de eerste zorg die mensen met een hulpvraag ontvangen. Deze zorg is direct toegankelijk. Zorgverleners in de eerstelijnszorg kunnen mensen die meer specialistische zorg nodig hebben doorverwijzen naar de tweedelijnszorg. Beroepsbeoefenaren in de eerstelijn zijn onder meer huisartsen, tandartsen, ergotherapeuten, fysiotherapeuten, eerstelijnsverloskundigen, praktijkondersteuners van de huisarts, apothekers, huidtherapeuten, mondhygiënisten en podotherapeuten.

  • Eerstelijnszorg kent verschillende aspecten

    Om eerstelijnszorg in kaart te brengen zijn verschillende aspecten te belichten:

    • Het aanbod aan eerstelijnsvoorzieningen en werkzame beroepsbeoefenaren in de eerstelijn
    • De vraag naar eerstelijnsvoorzieningen
    • Het gebruik van de eerstelijn door patiënten (het gaat dan om gebruik van eerstelijnsvoorzieningen en contacten met beroepsbeoefenaren werkzaam in de eerstelijn)
    • De kosten van de eerstelijn (de door de eerstelijn verstrekte zorg)
    • De prestaties van de eerstelijn uitgedrukt in kwaliteit en toegankelijkheid van de eerstelijn

    De vraag naar eerstelijnsvoorzieningen hebben we in het onderwerp Eerstelijnszorg niet meegenomen.

    Per bron zijn andere operationalisaties voor het beschrijven van eerstelijnszorg gebruikt, zie Bronverantwoording. Dit betekent dat de invulling van eerstelijnszorg per onderdeel (Cijfers & Context, Regionaal& Internationaal, Kosten en Zorgprestaties) kan verschillen.

Bronverantwoording

  • Cijfers over aanbod en gebruik gebaseerd op verschillende soorten bronnen

    Cijfers over het aanbod en gebruik van de eerstelijn zijn gebaseerd op enquêtes of op een combinatie van informatie uit zorgregistraties en enquêtes. In onderstaande tabel is per bron weergegeven welke operationalisatie voor eerstelijnszorg is gebruikt. 

    Tabel: Gebruikte bronnen eerstelijnszorg en operationalisatie eerstelijnszorg per bron

    Bron

    Operationalisatie aanbod

    Cijfers op NIVEL.nl beroepenregistraties en monitors (waaronder Beroepenregistratie huisartse en Beroepenregistratie verloskundigen )

    Aantal werkzame beroepsbeoefenaren (huisartsen en verloskundigen)

    Aantal instellingen (huisartspraktijken)

    CBS Arbeidspositie medisch geschoolden

    Werkzame tandartsen

    CBS Actieve bedrijven

    Aantal instellingen (tandartspraktijken)

     

    Operationalisatie gebruik

    CBS-Gezondheidsenquête

    Contacten met tandarts

    Contacten met huisarts

    Contacten met fysiotherapeut

    LINH

    Contacten met huisarts

     

    Beperkingen bij cijfers over aanbod van eerstelijnszorg

    Een nadeel van cijfers gebaseerd op alleen enquêtes is dat niet alle beroepsbeoefenaren bereikt worden. Dit komt doordat er meestal een steekproef wordt getrokken en er altijd sprake is van non-respons. Een nadeel van cijfers op basis van registraties is dat niet altijd alle beroepsbeoefenaren die ingeschreven staan in een beroepsregistratie (zoals het BIG-register) ook werkzaam zijn als zorgverlener. Cijfers op basis van louter registratie kan dus een overschatting geven van het aanbod van beroepsbeoefenaren.

    Specifiek aandachtspunt bij cijfers over trends in aanbod eerstelijnszorg

    Er zijn ook nog enkele specifieke beperkingen voor de cijfers die zijn gebruikt bij het beschrijven van trends in aanbod. In de cijfers tot 1999 zitten meerdere trendbreuken door verandering van bron, definitie of berekeningswijze. De voornaamste trendbreuk bij huisartsen was die tussen 1998 en 1999; het ging om een daling van rond de tweehonderd huisartsen. Voor tandartsen waren er meerdere, aanzienlijke trendbreuken. De voornaamste trendbreuk was die tussen 1998 en 1999; het ging om een daling van rond de duizend tandartsen. De trendbreuken daarvoor hingen samen met het al dan niet meetellen van 65-plussers. Het ging om verschillen van 520 tandartsen tussen 1990 en 1991 en 371 tandartsen tussen 1995 en 1996. Voor meer informatie zie: Breuken in de tijdsreeksen van Beroepen in de Gezondheidszorg.

    Specifiek aandachtspunt bij cijfers over gebruik huisartsenzorg

    Voor het beschrijven van het gebruik van de eerstelijnszorg gebruiken we de Gezondheidsenquête van het CBS en de huisartsenregistratie LINH van het NIVEL. De belangrijkste methodologische verschillen tussen beide bronnen zijn dat:

    • de Gezondheidsenquête contacten met de huisartsenpost in principe ook meetelt (in LINH niet),
    • de Gezondheidsenquête huisartscontacten met bewoners van verzorgingshuizen niet meetelt (LINH wel),
    • en dat de Gezondheidsenquête contacten met de praktijkondersteuner of –assistente niet meetelt (LINH wel).

  • Cijfers over kosten van eerstelijnszorg op basis Kosten van Ziektenstudie

    De gegevens over kosten van de eerstelijnszorg die worden gepresenteerd zijn afkomstig uit de Nederlandse Kosten van Ziektenstudie (KVZ-studie). In deze studie worden de totale kosten van de gezondheidszorg verdeeld naar leeftijd, geslacht, diagnose, sector, zorgfunctie (preventie, cure en overig) en financiering. Een deel van de cijfers uit de KVZ-studie wordt hier gepresenteerd. Het meest recente jaar waarvoor een gedetailleerde uitsplitsing is gemaakt van de zorgkosten is 2011. Een overzicht van alle cijfers uit de KVZ-studie over 2003, 2005, 2007 en 2011 is te vinden op de website Kosten van ziekten.nl. In onderstaande tabel staat de operationalisatie van eerstelijnszorg in de KVZ-studie. De indeling in sectoren is gebaseerd op de StatLine tabel Zorgrekeningen van het CBS. De Zorgrekeningen delen de zorgsector in zogeheten actoren in. De sector eerstelijnszorg is samengesteld uit vijftien actoren. Deze zijn over vijf subsectoren verdeeld.

    Voor meer informatie zie: Methodologie berekening van de zorgkosten in de Kosten van Ziektenstudie.

     

    Operationalisatie van eerstelijnszorg in de KVZ-studie
    Actoren Operationalisatie
    Huisartsenzorg Huisartsenpraktijken
    Mondzorg

    Praktijken van mondhygiënisten

    Praktijken van tandartsen

    Tandtechnici
    Verloskunde Praktijken van verloskundigen
    Fysiotherapie Fysiotherapiepraktijken
    Overige eerstelijnszorg

    Cesarpraktijken

    Diëtistenpraktijken

    Ergotherapeutenpraktijken

    Mensendieckpraktijken

    Podotherapeutenpraktijken

    Praktijken van psychologen

    Sportmedische adviescentra

    Samenwerkingsverbanden (ketenzorg)

  • Cijfers over zorgprestaties eerstelijnszorg gebaseerd op Zorgbalans

    Cijfers over de prestaties van de eerstelijnszorg zijn gebaseerd op de indicatoren van de Zorgbalans (van den Berg et al., 2014). Deze indicatorenset geeft inzicht in de prestaties van de gezondheidszorg op het gebied van betaalbaarheid, toegankelijkheid en kwaliteit. Deze drie zijn verder onder te verdelen in:

    Betaalbaarheid/kosten

    • zorguitgaven
    • macrodoelmatigheid (prestaties op publieke doelen afgezet tegen de uitgaven)
    • mesodoelmatigheid (bijvoorbeeld productiviteit van ziekenhuizen, ligduur, etc.)

    Kwaliteit

    • effectiviteit
    • patiëntveiligheid
    • vraaggerichtheid

    Toegankelijkheid

    • geografische toegankelijkheid
    • financiële toegankelijkheid
    • tijdigheid
    • toegankelijkheid naar behoefte
    • keuzevrijheid
       

    Beschrijving kwaliteit en toegankelijkheid eerstelijnszorg op basis van registraties en enquêtes

    Voor de cijfers over de kwaliteit en toegankelijkheid van de eerstelijnszorg zijn zorgregistraties, administratieve databases en enquêtes gebruikt. Zo is het voorschrijfgedrag van huisartsen inzichtelijk gemaakt aan de hand van door Vektis verstrekte declaratiegegevens. Op basis van een enquête naar rookgewoonten is achterhaald hoe vaak huisartsen adviezen geven om te stoppen met roken. In onderstaande tabel is per bron weergegeven welke operationalisatie voor eerstelijnszorg is gebruikt.

    Tabel: Gebruikte bronnen en operationalisatie kwaliteit en toegankelijkheid eerstelijnszorg
    Bron Operationalisatie

    Vektis (declaratiegegevens medicijnvoorschriften)

    Voorschrijfgedrag huisartsen

    OECD Health Statistics (database)

    Gebruik antibiotica voorschriften huisarts/medisch specialist

    Antimicrobial consumption interactive database (ESAC-Net)

    Gebruik antibiotica voorschriften huisarts/medisch specialist

    Continu Onderzoek Rookgewoonten (Stivoro, Trimbos-instituut), 2001-2013

    Stopadvies huisarts

    Advies medicatie huisarts

    Advies doorverwijzing huisarts

    NIVEL Beroepenregistratie

    Locatie huisarts- en fysiotherapiepraktijken
    CQ-Index (NIVEL)

    Patiëntervaringen huisartsenzorg en fysiotherapie

    Bronnen en literatuur

    Literatuur

    1. van den Berg MJ, de Boer D, Gijsen R, Heijink R, Limburg LCM, Zwakhals L. Zorgbalans 2014. De prestaties van de Nederlandse gezondheidszorg. Bilthoven: Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu RIVM; 2014. Bron

  • Register van gevestigde apotheken

    Degene die de leiding heeft over de apotheek, laat zich op eigen verzoek inschrijven in dit register. Artikel 61 van de Geneesmiddelenwet regelt dat er per apotheek altijd één apotheker moet zijn ingeschreven in het register van gevestigd apothekers. Ziekenhuisapotheken en grootbereiders zijn niet in de kaart opgenomen. De poliklinische apotheken waar patiënten die ontslagen zijn uit het ziekenhuis of omwonenden terecht kunnen zijn wel in de kaart opgenomen.

  • Register van apotheekhoudende huisartsen

    Farmatec verleend apotheekvergunningen aan huisartsen in gebieden waar geen openbare apotheek gevestigd is. Huisartsen die dubbel voorkomen in het register zijn maar één keer meegeteld. Associé(e)s van een huisarts die al een apotheekvergunning (APH/H-vergunning) hebben, kunnen een associatievergunning aanvragen. Deze APG/A-vergunningen zijn niet opgenomen in de kaart, omdat deze hetzelfde adres betreffen als de APH/H-vergunning.

  • Tabel: Bronnen bij de cijfers over eerstelijnszorg

    Bron

    Indicator in VZinfo

    Gepresenteerde populatie VZinfo

    Meer informatie

    Beroepen in de Individuele Gezondheidszorg (BIG-register)

    Aantal werkzame tandartsen en mondhygiënisten

    N.v.t.

    BIG-register

    CBS Bedrijvenregister

    Aantal tandartsenpraktijken

    N.v.t.

    CBS Bedrijvenregister

    Enquête Capaciteitsorgaan

    Aantal werkzame tandartsen en mondhygiënisten

    N.v.t

    Capaciteitsplan mondzorg

    CBS-Gezondheidsenquête

    Gebruik huisartsenzorg, Gebruik mondzorg, Gebruik fysio- en oefebtherapie

    Nederlandse bevolking

    CBS-Gezondheidsenquête; CBS

    De Verloskundige

    Locaties pre-conceptiespreekuur

    N.v.t

    De Verloskundige

    KNMT-tandartsenadministratie

    Tandartsendichtheid

    N.v.t.

    KNMT-tandartsenadministratie; Staat van de mondzorg, KNMT

    Kosten van ziekten studie

    Kosten van ziekenhuiszorg naar leeftijd

    Nederlandse bevolking

    Kosten van ziekten database

    Landelijk Informatie Netwerk Huisartsenzorg

    Gebruik huisartsenzorg

    Nederlandse bevolking

    Landelijk Informatie Netwerk Huisartsenzorg

    OECD Health Statistics

    Gebruik antibiotica voorschriften huisarts/medisch specialist

    Nederlandse bevolking

    OECD; ECDC, 2014

    Registratie fysiotherapeuten

    Aantal fysiotherapeuten

    N.v.t.

    Registratie fysiotherapeuten; Nivel Beroepen in de gezondheidszorg

    Register gevestigde apothekers

    Openbare apotheken

    N.v.t.

    Register gevestigde apothekers

    Registratie oefentherapeuten

    Aantal oefen therapeuten

    N.v.t.

    Registratie oefentherapeuten; Nivel Beroepen in de gezondheidszorg

    Registratie Huisartsen

    Werkzame huisartsen

    N.v.t.

    Registratie Huisartsen; Beroepen in de gezondheidszorg

    Registratie verloskundigen

    Wekzame verloskundigen

    N.v.t.

    Registratie verloskundigen; Beroepen in de gezondheidszorg

    Stichting Farmaceutische Kengetallen (SFK)

    Aantal openbare apotheken

    N.v.t.

    SFK, Data en Feiten (SFK)

    De Monitor Voorschrijfgedrag Huisartsen

    Voorschrijfgedrag

    Nederlandse bevolking

    De Monitor Voorschrijfgedrag Huisartsen

    Vergunningen apotheekhoudende huisartsen Farmatec

    Aantal apotheekhoudende huisartsen

    N.v.t.

    Farmatec.nl

     

    Bronnen en literatuur

    Literatuur

    1. ECDC ECentr. Legionnaires’ disease in Europe. Stockholm: European Centre for Disease Prevention and Control; 2014. Bron

  • Locaties huisartsenposten

    Voor de huisartsenposten is gebruik gemaakt van de Benchmark huisartsenposten 2019 (Ineen, 2020) met peildatum 31 december 2019. Na deze datum zijn de volgende wijzigingen opgetreden. De wijzigingen zijn ook doorgevoerd in de kaart:

    • Op 6 januari 2020 is de Spoedpost in Oldenzaal gesloten.
    • Per januari 2020 zijn de huisartsenposten in Deurne, Bladel, Eersel en Valkenswaard gesloten (Stichting Huisarts Organisatie Kempen en Omstreken (SHoKo))
    • Per september 2020 is de huisartsenpost in Hardenberg verhuisd.

    Voor de SEH is gebruik gemaakt van de Bereikbaarheidsanalyse SEHs en acute verloskunde 2020 (RIVM, 2020) met als peildatum juni 2020. 

    Bronnen en literatuur

    Literatuur

    1. RIVM. Bereikbaarheidsanalyse SEH’s en acute verloskunde 2020 (Analyse gevoelige ziekenhuizen). Bilthoven: Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu; 2020. Bron
Methoden

  • Verschillende maten voor beschrijving onderdelen eerstelijnszorg

    Om Eerstelijnszorg te beschrijven, zijn voor verschillende onderdelen verschillende maten gebruikt. Hieronder wordt dit per onderdeel toegelicht.

  • Aanbod eerstelijnszorg in VenZinfo

    We gebruiken voor het beschrijven van het huidige aanbod van de eerstelijn de cijfers zoals gepresenteerd in NIVEL Beroepenregistraties, CBS Actieve Bedrijven en CBS Arbeidspositie medisch geschoolden. De trends in het aanbod van de eerstelijn is gebaseerd op CBS Arbeidspositie medisch geschoolden.We presenteren het zorgaanbod van de eerstelijn aan de hand van het aantal beroepsbeoefenaren en in het aantal praktijken. Deze worden uitgedrukt in absoluut aantal in heel Nederland en het gemiddeld aantal per 100.000 inwoners ( voor de trends). Die laatst genoemde maat wordt veelgebruikt door internationale organisaties omdat deze rekening houdt met veranderingen of verschillen in bevolkingsomvang. Voor het berekenen van de trends in zorgaanbod zijn twee tabellen van CBS Statline gecombineerd; de tabel  Gezondheid, leefstijl, zorggebruik en aanbod en de tabel  Bevolking; geslacht, leeftijd en burgerlijke staat.

    Het aanbod uitgedrukt in aantal per 100.000 inwoners houdt overigens geen rekening met de leeftijdsopbouw van de bevolking. Bij vergelijking van het zorgaanbod tussen jaren of regio's is het dan ook belangrijk om te beseffen dat in relatief oudere populaties er wellicht een grotere behoefte is aan zorg.

  • Gebruik eerstelijnszorg in VenZinfo

    Voor het beschrijven van het gebruik van eerstelijnszorg gebruiken we cijfers afkomstig uit de CBS Gezondheidsenquête.We gebruiken de cijfers zoals gepresenteerd op CBS Statline. Voor de huisartsenzorg presenteren we daarnaast ook de cijfers afkomstig uit beschikbare huisartsregistratie LINH.

    Het zorggebruik wordt door het CBS uitgedrukt in verschillende maten:
    •    percentage van de bevolking met ten minste één contact met een zorgverlener in een jaar
    •    aantal contacten per inwoner (of per 100 inwoners) per jaar
    •    aantal contacten per patiënt/cliënt (persoon met ten minste één eenheid binnen een jaar)
    We presenteren het relatieve zorggebruik voor de hele bevolking en, voor zover mogelijk, naar geslacht. De trends in gebruik van eerstelijnszorg laten we zien aan de hand van het percentage van de bevolking met ten minste één contact met de eerstelijnszorg in een jaar.Zie voor een beschrijving van de methode zoals gehanteerd door het CBS.

  • Kwaliteit en toegankelijkheid eerstelijnszorg

    We gebruiken de cijfers zoals gepresenteerd in de Zorgbalans 2014. Voor de gehanteerde methode zie (van den Berg et al., 2014).

    Bronnen en literatuur

    Literatuur

    1. van den Berg MJ, de Boer D, Gijsen R, Heijink R, Limburg LCM, Zwakhals L. Zorgbalans 2014. De prestaties van de Nederlandse gezondheidszorg. Bilthoven: Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu RIVM; 2014. Bron

  • Regionale verschillen in vraag en aanbod van de huisartsenzorg

    Voor de berekening van de afstemming is de totale vraag van de gemeente in contactminuten gedeeld door het aantal fte huisartsen in die gemeente. Dit geeft een indicatie van het aantal contactminuten dat één fte huisarts per jaar moet werken om aan de vraag te voldoen. Om te berekenen of een gemeente meer of minder dan gemiddeld aan huisartsen heeft wordt het totaal aantal contact minuten met de huisartsen in een gemeente gedeeld door het landelijk gemiddeld aantal contactminuten per fte huisarts. Dit resultaat is vervolgens afgetrokken van het aanbod fte huisartsen in een gemeente. Via deze berekening wordt bepaald of een gemeente meer of minder fte huisartsen heeft ten opzichte van het verwacht aantal huisartsen op basis van de vraag. Deze afstemming is berekend met het instrument dat bekend staat als de Vraag Aanbod Analyse Monitor (VAAM). De VAAM wordt gepresenteerd in de vorm van een internetapplicatie.

  • Regionale verschillen in reistijd naar dichtstbijzijnde zorgvoorziening

    Voor het bepalen van de reistijden per vierpositiepostcode gebied is gebruik gemaakt van de Drive Time Matrix (DTM) van Geodan. Deze matrix tabel bevat de reistijden en -afstanden over de weg tussen postcodes in Nederland op vierpositiepostcodeniveau. Hierbij is uitgegaan van de snelste route met de personenauto.