Eerstelijnszorg→Cijfers & Context→Aanbod eerstelijnszorg

In 2020 is de dataverzameling voor de Gezondheidsenquête verstoord door de COVID-19-pandemie. Ongeveer een half jaar was het niet mogelijk om aan huis interviews af te nemen. Daardoor kwam er tijdens die periode alleen via internet respons binnen. Om te corrigeren voor het wegvallen van de interviews aan huis is gebruik gemaakt van een aangepast weegmodel met tijdreeksmodellen. Hierdoor zijn de cijfers te vergelijken met de eerdere jaren. Meer informatie over het aangepaste weegmodel kunt u vinden in deze nota.
De COVID-19-pandemie en de bijbehorende maatregelen hebben mogelijk invloed gehad op het zorggebruik en de gezondheid van de geïnterviewden. Het is belangrijk hier rekening mee te houden bij het interpreteren van de cijfers van 2020.

Voor de huisartsenposten is gebruik gemaakt van de Benchmark huisartsenposten 2019 (Ineen, 2020) met peildatum 31 december 2019. Na deze datum zijn de volgende wijzigingen opgetreden. De wijzigingen zijn ook doorgevoerd in de kaart:

• Op 6 januari 2020 is de Spoedpost in Oldenzaal gesloten.
• Per januari 2020 zijn de huisartsenposten in Deurne, Bladel, Eersel en Valkenswaard gesloten (Stichting Huisarts Organisatie Kempen en Omstreken (SHoKo))
• Per september 2020 is de huisartsenpost in Hardenberg verhuisd.

Voor de SEH is gebruik gemaakt van de Bereikbaarheidsanalyse SEHs en acute verloskunde 2020 (RIVM, 2020) met als peildatum juni 2020. 

Cijfers over het aanbod en gebruik van de eerstelijn zijn gebaseerd op enquêtes of op een combinatie van informatie uit zorgregistraties en enquêtes. In onderstaande tabel is per bron weergegeven welke operationalisatie voor eerstelijnszorg is gebruikt. 

Beperkingen bij cijfers over aanbod van eerstelijnszorg

Een nadeel van cijfers gebaseerd op alleen enquêtes is dat niet alle beroepsbeoefenaren bereikt worden. Dit komt doordat er meestal een steekproef wordt getrokken en er altijd sprake is van non-respons. Een nadeel van cijfers op basis van registraties is dat niet altijd alle beroepsbeoefenaren die ingeschreven staan in een beroepsregistratie (zoals het BIG-register) ook werkzaam zijn als zorgverlener. Cijfers op basis van louter registratie kan dus een overschatting geven van het aanbod van beroepsbeoefenaren.

Specifiek aandachtspunt bij cijfers over trends in aanbod eerstelijnszorg

Er zijn ook nog enkele specifieke beperkingen voor de cijfers die zijn gebruikt bij het beschrijven van trends in aanbod. In de cijfers tot 1999 zitten meerdere trendbreuken door verandering van bron, definitie of berekeningswijze. De voornaamste trendbreuk bij huisartsen was die tussen 1998 en 1999; het ging om een daling van rond de tweehonderd huisartsen. Voor tandartsen waren er meerdere, aanzienlijke trendbreuken. De voornaamste trendbreuk was die tussen 1998 en 1999; het ging om een daling van rond de duizend tandartsen. De trendbreuken daarvoor hingen samen met het al dan niet meetellen van 65-plussers. Het ging om verschillen van 520 tandartsen tussen 1990 en 1991 en 371 tandartsen tussen 1995 en 1996. Voor meer informatie zie: Breuken in de tijdsreeksen van Beroepen in de Gezondheidszorg.

Specifiek aandachtspunt bij cijfers over gebruik huisartsenzorg

Voor het beschrijven van het gebruik van de eerstelijnszorg gebruiken we de Gezondheidsenquête van het CBS en NIVEL Zorgregistraties eerste lijn. De belangrijkste methodologische verschillen tussen beide bronnen zijn dat:

• de Gezondheidsenquête contacten met de huisartsenpost in principe ook meetelt (in NIVEL Zorgregistraties eerste lijn niet),
• de Gezondheidsenquête huisartscontacten met bewoners van verzorgingshuizen niet meetelt (NIVEL Zorgregistraties eerste lijn wel),
• en dat de Gezondheidsenquête contacten met de praktijkondersteuner of –assistente niet meetelt (NIVEL Zorgregistraties eerste lijn wel).

De gegevens over kosten van de eerstelijnszorg die worden gepresenteerd zijn afkomstig uit de Nederlandse Kosten van Ziektenstudie (KVZ-studie). In deze studie worden de totale kosten van de gezondheidszorg verdeeld naar leeftijd, geslacht, diagnose, sector, zorgfunctie (preventie, cure en overig) en financiering. Een deel van de cijfers uit de KVZ-studie wordt hier gepresenteerd. Het meest recente jaar waarvoor een gedetailleerde uitsplitsing is gemaakt van de zorgkosten is 2011. Een overzicht van alle cijfers uit de KVZ-studie over 2003, 2005, 2007 en 2011 is te vinden op de website Kosten van ziekten.nl. In onderstaande tabel staat de operationalisatie van eerstelijnszorg in de KVZ-studie. De indeling in sectoren is gebaseerd op de StatLine tabel Zorgrekeningen van het CBS. De Zorgrekeningen delen de zorgsector in zogeheten actoren in. De sector eerstelijnszorg is samengesteld uit vijftien actoren. Deze zijn over vijf subsectoren verdeeld.

Voor meer informatie zie: Methodologie berekening van de zorgkosten in de Kosten van Ziektenstudie.

Cijfers over de prestaties van de eerstelijnszorg zijn gebaseerd op de indicatoren van de Zorgbalans (van den Berg et al., 2014). Deze indicatorenset geeft inzicht in de prestaties van de gezondheidszorg op het gebied van betaalbaarheid, toegankelijkheid en kwaliteit. Deze drie zijn verder onder te verdelen in:

Betaalbaarheid/kosten

• zorguitgaven
• macrodoelmatigheid (prestaties op publieke doelen afgezet tegen de uitgaven)
• mesodoelmatigheid (bijvoorbeeld productiviteit van ziekenhuizen, ligduur, etc.)

Kwaliteit

• effectiviteit
• patiëntveiligheid
• vraaggerichtheid

Toegankelijkheid

• geografische toegankelijkheid
• financiële toegankelijkheid
• tijdigheid
• toegankelijkheid naar behoefte
• keuzevrijheid
   

Beschrijving kwaliteit en toegankelijkheid eerstelijnszorg op basis van registraties en enquêtes

Voor de cijfers over de kwaliteit en toegankelijkheid van de eerstelijnszorg zijn zorgregistraties, administratieve databases en enquêtes gebruikt. Zo is het voorschrijfgedrag van huisartsen inzichtelijk gemaakt aan de hand van door Vektis verstrekte declaratiegegevens. Op basis van een enquête naar rookgewoonten is achterhaald hoe vaak huisartsen adviezen geven om te stoppen met roken. In onderstaande tabel is per bron weergegeven welke operationalisatie voor eerstelijnszorg is gebruikt.

Degene die de leiding heeft over de apotheek, laat zich op eigen verzoek inschrijven in dit register. Artikel 61 van de Geneesmiddelenwet regelt dat er per apotheek altijd één apotheker moet zijn ingeschreven in het register van gevestigd apothekers. Ziekenhuisapotheken en grootbereiders zijn niet in de kaart opgenomen. De poliklinische apotheken waar patiënten die ontslagen zijn uit het ziekenhuis of omwonenden terecht kunnen zijn wel in de kaart opgenomen.