Volksgezondheidenzorg.info

Zoekveld

Arbeidsomstandigheden→Cijfers & Context→Oorzaken en gevolgen

Cijfers & Context

Meer vrouwen dan mannen ervaren hoge werkdruk

Regionaal & Internationaal

Blootstelling aan risico's laag in Nederland

Kosten

Werkgerelateerde zorgkosten 1,8 miljard euro

Preventie & Zorg

Preventieve maatregelen arbeidsrisico's

Oorzaken van ongunstige arbeidsomstandigheden

Cultuuraspecten binnen bedrijf van invloed op ongunstige arbeidsomstandigheden

Ongunstige arbeidsomstandigheden kunnen ontstaan door cultuuraspecten binnen een bedrijf. Zo kan bijvoorbeeld de commerciële basis van bedrijven voor meer ongunstige arbeidsomstandigheden zorgen. Doordat een zo hoog mogelijke arbeidsproductie tegen zo laag mogelijke kosten wordt nagestreefd, kan dit juist leiden tot extra kosten in verband met schade die mensen oplopen door onbeschermd werk. Een toename van de werkgelegenheid (vooral in de dienstensector) kan zorgen voor meer psychosociale belasting van de werknemers. Daarnaast spelen ook externe ontwikkelingen een rol. Zoals internationalisering, globalisering, toename van concurrentie uit lagelonenlanden en beperking van de kosten voor personeel. Dit laatste kan bijvoorbeeld zorgen voor personele onderbezetting.
 

Experts en redactie

Gevolgen van ongunstige arbeidsomstandigheden

Soort belasting

Voorbeelden van arbeidsomstandigheden

Voorbeelden van aandoeningen

Fysiek

Zware lasten tillen, langdurig in gedraaide houding werken, zittend werk

RSI, artrose aan de knie of heup, nek- en rugklachten

Omgeving

Blootstelling aan geluid en aan chemische stoffen: werken in lawaaierige omgeving, werken met oplosmiddelen of andere vluchtige of bijtende stoffen

Arbeidsongevallen, gehoorschade, kanker, huidproblemen, luchtwegaandoeningen

Psychosociaal

Werkdruk, pesten op het werk en werkzekerheid: een hoog werktempo, het niet goed zelf kunnen regelen van tempo en andere zaken betreffende de taakuitvoering, slechte relaties op het werk, weinig zeggenschap over het werk en de afnemende werkzekerheid onder andere door de flexibilisering van arbeidscontracten

Overspannenheid, burn-out, depressieve klachten, RSI, hart- en vaatziekten

Bronnen: Douwes et al., 2014; Eysink et al., 2007; Eysink et al., 2012

Gezondheidsschade door ongunstige arbeidsomstandigheden

Arbeidsomstandigheden kunnen de gezondheid negatief beïnvloeden. Een flink deel van de werknemers loopt risico’s op ongevallen of ziekten die worden veroorzaakt door blootstelling aan gevaren in de arbeidssituatie. Wanneer arbeidsomstandigheden de belastbaarheidsgrens van iemand overschrijden, kunnen deze leiden tot gezondheidsschade en uiteindelijk tot ziekteverzuim, beroepsziekten en arbeidsongeschiktheid.

Vaak blootstelling aan combinatie van risico’s

De omgevingsfactoren en de fysiek en psychosociaal belastende factoren hebben alle een effect op zowel de lichamelijke als de geestelijke gezondheid. Zelden is er sprake van slechts één soort risico, maar vaak betreft het een gecombineerde blootstelling aan fysiek en psychosociaal belastende factoren en omgevingsfactoren. Zo kunnen werknemers in de zorg zowel blootgesteld worden aan besmette personen (omgeving) als ook in een ongemakkelijke werkhouding moeten werken (fysiek). 

Meer informatie

Experts en redactie

Bronnen en literatuur

Literatuur

  1. Douwes M, Hooftman WE, Kraan K, Steenbeek R, Venema A, de Vroome EMM, et al. Arbobalans 2014: Kwaliteit van de arbeid, effecten en maatregelen in Nederland. Zaandam: TNO; 2014. Bron
  2. Eysink PED, Blatter B, van Gool CH, Gommer AM, van den Bossche SNJ, Hoeymans N. Ziektelast van ongunstige arbeidsomstandigheden in Nederland. Bilthoven: Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM); 2007. Bron
  3. Eysink PED, Dekkers SAJ, Janssen P, Poos MJJC, Meijer SA. Ziektelast van ongunstige arbeidsomstandigheden in Nederland, 2012. Bilthoven: Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM); 2012. Bron

Werkgebonden ziektelast

Ziektelast door arbeid naar geslacht 2018

MannenVrouwenTotaal mannen en vrouwen
Psychosociaal163002600042400
Fysiek233002100044300
Omgeving9840052800151100
Totaal arbeid13800099800237800

Bron: RIVM

  • Som van de afzonderlijke arbeidsrisico’s telt niet op tot totalen in verband met afronding en mogelijke overlap met andere arbeidsrisico’s.

Werkgebonden ziektelast is 4,6% van de totale ziektelast in Nederland

Voor 2018 heeft het RIVM de ziektelast door arbeid geschat op 4,6% van de totale ziektelast in Nederland. Dat komt neer op ruim 237.800 DALY's. De effecten van ongunstige arbeidsomstandigheden op de ziektelast zijn in dezelfde orde van grootte als milieufactoren (4,0%). De ziektelast van de werkzame beroepsbevolking betreft bijna 63% van de totale werkgerelateerde ziektelast. De overige 37% van de totale werkgerelateerde ziektelast bevindt zich in de gepensioneerde bevolking. Omgevingsfactoren (waaronder blootstelling aan stoffen) zorgen voor de grootste arbeidsgerelateerde ziektelast (63,5%), de ziektelast door fysieke en psychische factoren is vergelijkbaar (respectievelijk 18,6% en 17,8% van de totale arbeidsgerelateerde ziektelast). De ziektelast voor mannen is groter dan voor vrouwen, doordat mannen meer gezondheidsverlies hebben door arbeidsomgevingsfactoren (zoals blootstelling aan stoffen). Ondanks de ziektelast door ongunstige arbeidsomstandigheden is werken over het algemeen goed voor de gezondheid.

Meer informatie

Experts en redactie

Datum publicatie

28-01-2021

Werkgebonden ziektelast: fysieke belasting

Ziektelast van fysieke arbeidsbelasting 2018

MannenVrouwenTotaal
Zeer zware lasten tillen9500900018500
Staand, geknield of gehurkt werken340034006800
Blootstaan aan trillingen580015107300
Herhalende bewegingen95001000019500
Overig135001360027100

Bron: RIVM

  • Som van de afzonderlijke arbeidsrisico’s telt niet op tot totalen in verband met afronding en mogelijke overlap met andere arbeidsrisico’s.

Veel gezondheidsverlies door fysieke werkbelasting

In 2018 leidde fysieke werkbelasting tot ruim 44.000 DALY’s gezondheidsverlies in de beroepsbevolking. Dit is 18,6% van de totale arbeidsgerelateerde ziektelast (0,9% van de totale ziektelast in Nederland). Hoge fysieke arbeidsbelasting als herhaalde bewegingen en zware lasten tillen behoren tot de fysieke arbeidsrisico’s die de meeste ziektelast veroorzaken. Mannen hebben iets meer gezondheidsverlies door fysieke werkbelasting dan vrouwen doordat zij vaker werkzaamheden verrichten die fysiek belastend zijn.

Meer informatie

Experts en redactie

Datum publicatie

28-01-2021

Werkgebonden ziektelast: belasting door omgeving

Ziektelast van arbeidsbelasting door omgeving 2018

MannenVrouwenTotaal
Stoffen627003440097100
Lawaai11600930020900
Overig24000910033100

Bron: RIVM

  • Som van de afzonderlijke arbeidsrisico’s telt niet op tot totalen in verband met afronding en mogelijke overlap met andere arbeidsrisico’s.

Veel meer gezondheidsverlies bij mannen door omgevingsfactoren

In 2018 zorgden omgevingsfactoren voor 2,9% van de totale ziektelast in Nederland (en 63,5% van de arbeidsgerelateerde ziektelast). Dit komt neer op ongeveer 151.000 DALY's. Er zijn meerdere belastende omgevingsfactoren die zorgen voor gezondheidsverlies. In 2018 leidde vooral de blootstelling aan gevaarlijke stoffen op de werkplek tot veel gezondheidsverlies in de totale (werkende en gepensioneerde) beroepsbevolking (1,9% van totale ziektelast in Nederland). Mannen verloren bijna twee keer zoveel DALY's als vrouwen. Blootstelling aan chemische, allergische en biologische stoffen zorgt niet alleen voor veel ziektelast door COPD en longkanker, maar ook door astma, coronaire hartziekten, contacteczeem, huidkanker en allergische rinitis. Daarnaast zorgt blootstelling aan lawaai voor bijna 21.000 DALY’s gezondheidsverlies. De hoge ziektelast in de categorie 'overig' wordt onder andere veroorzaakt door straling en nachtwerk.

Meer informatie

Experts en redactie

Datum publicatie

28-01-2021

Werkgebonden ziektelast: psychosociale belasting

Ziektelast van psychosociale arbeidsbelasting 2018

MannenVrouwenTotaal
Hoge werkdruk71001030017400
Lage autonomie250046007100
Hoge emotionele belasting107021803300
Gepest worden260042006800
Trauma330049008300

Bron: RIVM

  • Som van de afzonderlijke arbeidsrisico’s telt niet op tot totalen in verband met afronding en mogelijke overlap met andere arbeidsrisico’s.

Meeste psychosociale ziektelast door hoge werkdruk

In 2018 leidde psychische werkbelasting tot ruim 42.000 DALY’s gezondheidsverlies in de totale beroepsbevolking. Dit is 0,8% van de totale ziektelast in Nederland (en 17,8% van de arbeidsgerelateerde ziektelast). Met name hoge werkdruk zorgde voor veel gezondheidsverlies bij zowel mannen als vrouwen. Traumatische ervaringen en lage autonomie behoren tot de psychische arbeidsrisico’s die daarna meeste ziektelast veroorzaken.

Meer informatie

Experts en redactie

Datum publicatie

28-01-2021

Verantwoording

Definities

  • Arbeidsomstandigheden

    Met arbeidsomstandigheden worden alle omstandigheden tijdens werktijd bedoeld. Dat wil zeggen alle arbeidsomstandigheden op en tijdens het werk, dus ook als men beroepsmatig onderweg is of als thuis wordt gewerkt. Gunstige arbeidsomstandigheden kunnen (deels) voorkómen dat mensen door hun werk ziek worden of arbeidsongeschikt raken. Zo hebben een schone en prettig ingerichte, ergonomisch verantwoorde werkplek, daglicht en uitzicht uit een raam naar buiten, een juiste opstelling van machines, goed gereedschap, goede verhoudingen met leidinggevenden en collega’s, duidelijke werkafspraken, goed georganiseerde werkprocessen en een duidelijke communicatie van de leiding naar de werkvloer en omgekeerd een gunstige invloed op de gezondheid en het welzijn van de werkende mens. Tegenwoordig is er ook steeds meer aandacht voor aspecten als comfort (Vink, 2009), veiligheid en je veilig voelen op de werkplek (Gort & Starren, 2006), vitaliteit (Strijk et al., 2012) en bevlogenheid (Bakker & Leiter, 2010). Arbeidsomstandigheden kunnen de gezondheid ook negatief beïnvloeden. Een flink deel van de werknemers loopt risico’s op ongevallen of ziekten die worden veroorzaakt door blootstelling aan gevaren in de arbeidssituatie zoals chemicaliën, fysieke (over)belasting en lawaai, door blootstelling aan stress door een te hoge werkdruk, agressie van klanten of collega's, en door het niet goed (kunnen) afstemmen van het werk op de thuissituatie. Deze arbeidsomstandigheden leiden relatief vaak tot gezondheidsklachten, beroepsziekten, ziekteverzuim, arbeidsongeschiktheid en veelvuldig gebruik van medische voorzieningen. Gezondheidsbedreigende factoren van arbeidsomstandigheden zijn onder te verdelen in fysieke belasting, omgevingsfactoren (onder andere stoffen) en psychosociaal belastende factoren.

    Fysieke arbeidsbelasting
    Iedere werknemer heeft te maken met lichamelijke inspanning. Bijvoorbeeld bij het verplaatsen van producten (tillen, dragen, duwen, trekken). Dan worden de spieren en gewrichten in rug, schouders en armen zo regelmatig gebruikt dat fysieke overbelasting kan ontstaan. Of er is juist sprake van onderbelasting door te weinig bewegen of te lang zitten. Zowel over- als onderbelasting kan leiden tot gezondheidsklachten (arboportaal).

    Arbeidsbelasting door omgevingsfactoren
    De ruimte en omgeving waarin wordt gewerkt en de apparatuur die wordt gebruikt, zijn omgevingsfactoren die een effect kunnen hebben op het lichaam. Een koude vochtige werkplek is niet prettig om in te werken en kan gezondheidsklachten veroorzaken. Net als een te warme werkplek of een ruimte waar weinig daglicht binnenkomt. Ook andere omgevingsfactoren kunnen schadelijk zijn voor het lichaam. Bijvoorbeeld machines die te veel lawaai produceren of een bepaald soort straling (arboportaal).

    Psychosociale arbeidsbelasting
    De meeste mensen brengen een groot deel van hun tijd op hun werk door. De omgang met collega’s en cliënten kan veel invloed hebben op hoe iemand zich voelt, zeker als er sprake is van pesterijen, geweld, discriminatie of seksuele intimidatie. Dit kan ingrijpende gevolgen hebben in de vorm van ernstige lichamelijke- en psychische klachten. Daarnaast kan een hoge werkdruk ook een bron van stress vormen. Als een werknemer echter de ruimte heeft om werkzaamheden naar eigen inzicht in te richten (hoge mate van autonomie), dan hoeft een hoge werkdruk niet te leiden tot lichamelijke en psychische klachten (arboportaal).

    Preventie gericht op bevorderen van arbeidsomstandigheden
    Preventie gericht op het bevorderen van arbeidsomstandigheden heeft als doel arbeidsgerelateerde gezondheidsschade bij werknemers te voorkómen. Met veilige en gezonde arbeidsomstandigheden wordt de kans op arbeidsrisico’s en daaruit voortvloeiende ongevallen en gezondheidsklachten beperkt. Ook worden negatieve effecten tegengegaan, zoals ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid. Het voorkomen van arbeidsgerelateerde gezondheidsschade van werkenden gebeurt via een combinatie van interventiemethoden:

    • Regelgeving, handhaving en beleid;
    • Voorlichting en educatie;
    • Signalering, advies en ondersteuning;
    • Beïnvloeden van de sociale en fysieke omgeving.
       

     

    Bronnen en literatuur

    Literatuur

    1. Vink P. Aangetoonde effecten van het kantoorinterieur: naar comfortabele, innovatieve, productieve en duurzame kantoren. Alphen aan den Rijn: Kluwer; 2009. GoogleScholar
    2. Gort J, Starren A. Vanzelfsprekend veilig: veilig ondernemen als corebusiness. Hoofddorp: TNO; 2006. Bron
    3. Strijk JE, Proper KI, van Mechelen W, van der Beek AJ. A worksite vitality intervention for older hospital workers to improve vitality, work engagement, productivity and sick leave: results of a randomized controlled trial. Scand J Work Environ Health. 2012;66(11). DOI
    4. Bakker AB, Leiter MP. Work engagement: A handbook of essential theory and research. New York: Psychology Press; 2010. GoogleScholar

  • Ervaren blootstelling

    Een absolute uitspraak over het percentage werknemers dat in gunstige of ongunstige arbeidsomstandigheden werkt, is niet mogelijk. Dit komt door de grote diversiteit aan arbeidsomstandigheden, die gedeeltelijk relatief gedefinieerd zijn (namelijk in verhouding tot de belastbaarheid) en die bovendien sterk verschillen per bedrijf en beroep. Daarnaast is er geen landelijke registratie met betrekking tot arbeidsomstandigheden. Wel is het mogelijk om per arbeidsomstandigheid aan te geven hoeveel mensen zeggen dat ze aan deze arbeidsomstandigheid zijn blootgesteld (zelfrapportage / enquêtegegevens). Dit geeft een goed beeld van het werkelijke aantal blootgestelde mensen per arbeidsomstandigheid.

Bronverantwoording

  • Tabel: Bronnen bij de cijfers over arbeidsomstandigheden

    Bron

    Indicator in VZinfo

    Gepresenteerde populatie VZinfo

    Meer informatie

    Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden (NEA)

    Prevalentie (zelfgerapporteerd)

    Werknemers tussen de 15 en 75 jaar in Nederland

    Hooftman et al., 2019

    European Working Conditions Survey (EWCS)

    Prevalentie (zelfgerapporteerd)

    Werknemers en zelfstandigen vanaf 15 jaar in Europa

    Eurofound

    Werkgevers Enquête Arbeid (WEA)

     

    Prevalentie (zelfgerapporteerd)

    Werkgevers in Nederland

    van Emmerik et al., 2017

    Enquête Beroepsbevolking (EBB)

    Prevalentie (zelfgerapporteerd)

    Nederlandse bevolking vanaf 15 jaar

    EBB

    Kosten van Ziektenstudie

    Kosten van zorg voor de werkzame beroepsbevolking

    Nederlandse bevolking

    Kosten van Ziekten 

     

    Bronnen en literatuur

    Literatuur

    1. Hooftman W.E., Mars G.M.J., Janssen B., de Vroome E.M.M., Janssen B.J.M., Pleijers A.J.S., et al. Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden 2018: Methodologie en globale resultaten. Leiden / Heerlen: TNO / CBS; 2019. Bron
    2. van Emmerik ML, de Vroome EMM, Kraan KO, van den Bossche SNJ. Werkgevers Enquête Arbeid 2016: Methodologie en beschrijvende resultaten. Leiden: TNO; 2017. Bron

  • Gepresenteerde data Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden (NEA)

    In de Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden (NEA) zijn meerdere antwoordcategorieën gebruikt. De weergegeven percentages komen voort uit verschillende antwoordcategorieën. Als de antwoordcategorie uit 3 opties bestaat (Ja, regelmatig | ja, soms | nee) is het percentage voor het antwoord ja, regelmatig gepresenteerd in de grafiek. Als de antwoordcategorie uit 4 opties bestaat (nooit | soms | vaak | altijd), dan wordt er één percentage gepresenteerd in de grafiek voor de categorieën vaak en altijd. In het geval van pesten is er een andere indeling gebruikt (nooit | enkele keer | vaak | zeer vaak). In dat geval is het percentage voor de laatste drie antwoordcategorieën opgeteld en gepresenteerd in de grafieken. In het NEA rapport zijn de percentages voor alle vier de antwoordcategorieën afzonderlijk gepresenteerd (Hooftman et al., 2019). 

    In 2018 is de vraagstelling met betrekking tot gevaarlijk werk aangepast. De vraag over gevaarlijk werk betreft nu: "Hoe vaak moet u de volgende soorten van gevaarlijk werk doen?" (gevolgd door een opsomming zoals struikelen, snijden, verbranden, etc). Het gepresenteerde percentage betreft het aantal werknemers dat bij bovenstaande vraag bij tenmiste één gevaar 'vaak' of 'altijd' heeft aangegeven. Door deze verandering in methodologie is er sprake van een trendbreuk (Hooftman et al., 2019). 

    Bronnen en literatuur

    Literatuur

    1. Hooftman W.E., Mars G.M.J., Janssen B., de Vroome E.M.M., Janssen B.J.M., Pleijers A.J.S., et al. Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden 2018: Methodologie en globale resultaten. Leiden / Heerlen: TNO / CBS; 2019. Bron
Methoden

  • Schattingen ziektelast

    De ziektelast, uitgedrukt in DALY’s, geeft de hoeveelheid gezondheidsverlies door ziekte weer, waarbij vroegtijdige sterfte, de mate van vóórkomen van gezondheidsproblemen en de ernst van de gezondheidsproblemen worden meegenomen. De DALY is opgebouwd uit twee componenten: de jaren geleefd met ziekte (uitgedrukt in ziektejaarequivalenten) en de jaren verloren door vroegtijdige sterfte (uitgedrukt in verloren levensjaren). Met behulp van de DALY zijn de gevolgen van verschillende ziekten rechtstreeks met elkaar te vergelijken. Met de DALY-aanpak wordt niet alleen de ziektelast van de werkzame bevolking in kaart gebracht, maar ook die van de gepensioneerde beroepsbevolking. Dat is belangrijk omdat die laatste groep in enquêtes en beroepsziektemeldingen buiten beeld blijft, terwijl zij wel de gevolgen kunnen ondervinden van een beroepsziekte opgedaan tijdens het werkzame leven. Voor de arbeidsgerelateerde ziektelastschattingen sluiten we aan bij de VTV-2018 (VTV-2018). Voor de VTV2018 is de prevalentie en daarmee de ziektejaarequivalenten en ziektelast voor multimorbiditeit gecorrigeerd. Dit hebben we gedaan omdat een persoon meerdere aandoeningen kan hebben. Een optelling van de wegingsfactoren van de afzonderlijke ziekten zou zonder multimorbiditeitscorrectie een overschatting van het aantal ziektejaarequivalenten opleveren. In werkelijkheid zal de ernst meestal lager zijn dan de som van de afzonderlijke wegingsfactoren waardoor een multimorbiditeitscorrectie nodig is (Hilderink et al., 2016). Ook hebben we voor de VTV2018 een betere schatting kunnen maken van het totaal aantal DALY’s in Nederland.

    De World Health Organization (WHO) berekent ook de ziektelast van beroepsziekten in de Global Burden of Disease maar daarin zijn psychische aandoeningen en gezondheidsschade bij de gepensioneerde bevolking niet meegenomen en in de schattingen van het RIVM wel (Eysink et al., 2007).

    Bronnen en literatuur

    Literatuur

    1. Hilderink HBM, Plasmans MHD, Snijders BEP, Boshuizen HC, Poos M.JJC, van Gool CH. Accounting for multimorbidity can affect the estimation of the Burden of Disease: a comparison of approaches. Archives of Public Health. 2016;74(37). Bron | DOI
    2. Eysink PED, Blatter B, van Gool CH, Gommer AM, van den Bossche SNJ, Hoeymans N. Ziektelast van ongunstige arbeidsomstandigheden in Nederland. Bilthoven: Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM); 2007. Bron

  • Populatie Attributieve Fracties (PAF)

    Het door arbeid veroorzaakte deel van de ziekte of sterfte is berekend in de werkzame en gepensioneerde beroepsbevolking met behulp van Populatie Attributieve Fracties (PAF) voor de betreffende ziekten (VTV-2018 Integratiematen achtergrondrapport; Eysink et al., 2012; Eysink et al., 2007). De PAF geeft aan hoeveel procent van het gezondheidsverlies door de betreffende aandoening is toe te schrijven aan ongunstige arbeidsomstandigheden. Voor een aantal ziekten is een (internationale) PAF aanwezig die ook gebruikt kan worden voor Nederland. Dit betreft de kankers en astma en COPD. Voor andere ziekten moet de PAF worden geschat met behulp van de prevalentie van de risicofactor in de populatie en een maat voor de sterkte van het verband tussen de risicofactor en de ziekte, meestal het relatieve risico (RR) of de Odds Ratio (OR). Voor informatie over blootstelling aan de diverse arbeidsomstandigheden is vooral gebruik gemaakt van de Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden (NEA). RR’s en OR’s zijn afkomstig uit de literatuur. Voor psychische aandoeningen, hart- en vaatziekten, aandoeningen van het bewegingsapparaat, contacteczeem en rinitis zijn de PAFs op deze manier berekend. De verschillende arbeidsomstandigheden bij een ziekte mogen we niet altijd bij elkaar optellen vanwege de zeer waarschijnlijke overlap van arbeidsomstandigheden waaraan werknemers zijn blootgesteld. Voor aandoeningen waarvoor geen totale PAF (een PAF die alle arbeidsrisico’s dekt, zoals alle stoffen) en dus geen totale ziektelast als gevolg van arbeidsrisico’s aanwezig is, gaan we uit van het arbeidsrisico dat de meeste ziektelast veroorzaakt. De totale ziektelast van die aandoening kan namelijk nooit lager zijn dan de ziektelast van één van de arbeidsrisico’s.

    Bronnen en literatuur

    Literatuur

    1. Eysink PED, Dekkers SAJ, Janssen P, Poos MJJC, Meijer SA. Ziektelast van ongunstige arbeidsomstandigheden in Nederland, 2012. Bilthoven: Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM); 2012. Bron
    2. Eysink PED, Blatter B, van Gool CH, Gommer AM, van den Bossche SNJ, Hoeymans N. Ziektelast van ongunstige arbeidsomstandigheden in Nederland. Bilthoven: Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM); 2007. Bron

Andere websites over Arbeidsomstandigheden