Volksgezondheidenzorg.info

Zoekveld

Alcoholverslaving→Cijfers & Context→Huidige situatie

Cijfers & Context

Mannen vaker afhankelijk van alcohol dan vrouwen

Regionaal & Internationaal

Alcoholverslaving relatief laag in Nederland

Kosten

Zorguitgaven drugs-, alcoholverslaving 820 miljoen

Preventie & Zorg

Bijna 30.000 cliënten in verslavingszorg

Alcoholverslaving naar leeftijd en geslacht

Jaarprevalentie van alcoholafhankelijkheid 2007-2009

LeeftijdMannenVrouwenTotaal
18-24 jaar4,22,43,3
25-34 jaar1,00,10,6
35-44 jaar0,70,10,4
45-54 jaar0,30,30,3
55-64 jaar0,40,30,3
Totaal1,00,50,7

Bronnen: NEMESIS-2 in de Graaf et al., 2010

Diagnose op basis van DSM-IV (4e editie). De leeftijdsverschillen zijn significant voor zowel mannen, vrouwen als de hele groep.

Geen recente cijfers over alcoholverslaving

Er zijn geen recente schattingen hoe vaak alcoholverslaving in Nederland voorkomt. De meest recente gegevens dateren uit 2007-2009 (van Laar & van Ooyen-Houben, 2016). In die tijd werd de DSM-IV nog gebruikt voor de classificatie van psychische stoornissen. Vanaf januari 2017 is de DSM-5 in gebruik genomen. In de DSM-IV wordt nog onderscheid gemaakt tussen alcoholafhankelijkheid en alcoholmisbruik, maar deze zijn in de DSM-5 samengenomen als ‘stoornis in het alcoholgebruik’. In VZinfo duiden we dit aan als 'alcoholverslaving'. In VZinfo kunnen nu nog geen actuele gegevens over alcoholverslaving volgens de DSM-5 classificatie worden gepresenteerd,  maar presenteren we oudere cijfers over alcoholafhankelijkheid volgens de DSM-IV. Prevalentiecijfers kunnen intussen veranderd zijn door veranderingen in risico's en door de bevolkingssamenstelling.  

Mannen vaker afhankelijk van alcohol dan vrouwen

Alcoholafhankelijkheid komt voor bij ongeveer 0,7% van de volwassenen (18-65 jaar) in Nederland. In absolute aantallen ging het om ruim 82.400 mensen per 1-1-2009. De jaarprevalentie van alcoholafhankelijkheid onder mannen is ruim het dubbele van die onder vrouwen. Alcoholafhankelijkheid komt het meest voor bij 18-24-jarigen. Van de volwassen mannen is 3,9% ooit in het leven afhankelijk geweest van alcohol; bij vrouwen is dat 0,9%. In totaal gaat het om 2% van de bevolking. Op 1-1-2012 was de jaarincidentie van alcoholafhankelijkheid 0,15 per 100 persoonsjaren (15.300 personen) (de Graaf et al., 2012).

Experts en redactie

Bronnen en literatuur

Literatuur

  1. van Laar MW, van Ooyen-Houben MMJ. Nationale Drug Monitor Jaarbericht 2016. Utrecht: Trimbos-instituut; 2016. Bron
  2. de Graaf R, ten Have MM, Tuithof M, van Dorsselaer S. Incidentie van psychische aandoeningen. Opzet en eerste resultaten van de tweede meting van de studie NEMESIS-2. Utrecht: Trimbos-instituut; 2012. Bron
  3. de Graaf R, ten Have MM, van Dorsselaer S. De psychische gezondheid van de Nederlandse bevolking. NEMESIS-2: Opzet en eerste resultaten. Utrecht: Trimbos-instituut; 2010. Bron

Alcoholverslaving naar opleiding

Bij vrouwen hangt lagere opleiding samen met alcoholafhankelijkheid

Alcoholafhankelijkheid komt onder lager opgeleide vrouwen met een mavo of lbo opleiding vaker voor dan in de andere opleidingsgroepen. Bij mannen zijn er geen significante verschillen naar opleidingsniveau (de Graaf et al., 2010). Alcoholafhankelijkheid komt vaker voor bij werklozen en arbeidsongeschikten dan bij werkenden. Ook bij mensen met een laag inkomen komt alcoholafhankelijkheid vaker voor dan bij mensen met een hoog inkomen (de Graaf et al., 2010). NEMESIS-2 is het meest recente Nederlandse bevolkingsonderzoek dat op dit moment beschikbaar is. Prevalentiecijfers kunnen intussen veranderd zijn door verschillen in risico's en door de bevolkingssamenstelling, maar ook omdat intussen het classificatiesysteem van psychische stoornissen gewijzigd is.

Meer informatie

Experts en redactie

Bronnen en literatuur

Literatuur

  1. de Graaf R, ten Have MM, van Dorsselaer S. De psychische gezondheid van de Nederlandse bevolking. NEMESIS-2: Opzet en eerste resultaten. Utrecht: Trimbos-instituut; 2010. Bron

Verantwoording

Definities

  • Definitie alcoholverslaving volgens de DSM-5

    In Nederland vindt de classificatie van psychische stoornissen plaats met behulp van de Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders-5 (American Psychiatric Association. DSM-5 Task Force., 2014). Deze stelt dat er sprake is van een alcoholverslaving (‘stoornis in alcoholgebruik’) wanneer aan drie van de onderstaande criteria is voldaan. Naast de criteria dient te worden aangegeven of er sprake is van specificaties, zoals of er sprake is van herstel en hoe ernstig de stoornis is.


    Criteria ter classificatie van alcoholverslaving

    A Een problematisch patroon van alcoholgebruik dat leidt tot hevige beperkingen of lijden, zoals blijkt uit twee of meer van de volgende symptomen, die binnen een periode van een jaar optreden:
     
    1 Alcohol wordt gebruikt in grotere hoeveelheden of langduriger dan de bedoeling was
    2 Een sterke wens of vergeefse pogingen om het alcoholgebruik te verminderen en in de hand te houden
    3 Er wordt veel tijd besteed aan activiteiten die nodig zijn om aan alcohol te komen, alcohol te gebruiken, of te herstellen van de effecten ervan
    4 Hunkering, of een sterke wens of drang tot alcoholgebruik
    5 Terugkerend alcoholgebruik, met als gevolg dat belangrijke verplichtingen niet worden nagekomen
    6 Aanhoudend alcoholgebruik ondanks problemen die veroorzaakt of verergerd worden door de effecten van alcohol
    7 Belangrijke activiteiten zijn opgegeven of verminderd vanwege het alcoholgebruik
    8 Terugkerend alcoholgebruik in situaties waarin dit fysiek gevaar oplevert
    9 Het alcoholgebruik wordt voortgezet ondanks weet te hebben dat een lichamelijk of psychisch probleem wordt veroorzaakt of verergerd door alcohol
    10 Grotere hoeveelheden nodig hebben om hetzelfde effect te bereiken (tolerantie)
    11 Het optreden van onthoudingsverschijnselen

    Bronnen en literatuur

    Literatuur

    1. American Psychiatric Association. DSM-5 Task Force. Diagnostic and statistical manual of mental disorders: DSM-5. Washington, D.C.: American Psychiatric Publishing; 2014. Bron

  • Verandering in classificatiesysteem voor psychische stoornissen

    In 2013 is het vernieuwde handboek voor de classificatie van psychische stoornissen (DSM-5) uitgegeven en is een overgang in gang gezet naar het werken met dit classificatiesysteem. Vanaf januari 2017 is de DSM-5 in gebruik genomen en is deze versie het nieuwe uitgangspunt bij de beoordeling of er sprake is van een psychische stoornis. Vóór de uitgave van de DSM-5 werd gebruik gemaakt van de oudere versie, de DSM-IV. Om deze reden is veel onderzoek naar psychische stoornissen nog gebaseerd op DSM-IV. Voor VZinfo was het nog niet mogelijk cijfers over alcoholverslaving gebaseerd op de criteria van de DSM-5 te presenteren, en worden dus cijfers gepresenteerd op basis van de DSM-IV. 

    Er zijn een aantal verschillen tussen de criteria van alcoholverslaving in de DSM-5 en die in de DSM-IV. Een belangrijk verschil is dat er in de DSM-5 geen onderscheid meer gemaakt wordt tussen alcoholmisbruik en alcoholafhankelijkheid. Dit waren in de DSM-IV afzonderlijke diagnoses, maar zijn in de DSM-5 samengenomen als ‘stoornis in het alcoholgebruik’. In VZinfo duiden we dit aan als 'alcoholverslaving'. 
    Een andere verandering is de verwijdering van het criterium ‘terugkerende juridische problemen door het gebruik van alcohol’ en de toevoeging van een nieuw criterium ‘hunkering’ (‘craving’).

    De drempel voor de classificatie van alcoholverslaving in de DSM-5 is vastgesteld op twee of meer criteria. In de DSM-IV was er een drempel van één of meer criteria voor de classificatie van alcoholmisbruik en drie of meer criteria voor de classificatie van alcoholafhankelijkheid.

    Het stellen van diagnoses volgens de DSM-5 heeft hoogstwaarschijnlijk gevolgen voor nieuwe cijfers over het vóórkomen van alcoholverslaving in Nederland.

Bronverantwoording

  • Tabel: Bronnen bij de cijfers over alcoholverslaving

    Bron Indicator in VZinfo Gepresenteerde populatie VZinfo Meer informatie
    Netherlands Mental Health Survey and Incidence Study-2
    (NEMESIS-2)    		 Jaarprevalentie alcoholafhankelijkheid op basis van DSM-IV Nederlandse bevolking van 18-65 jaar NEMESIS-2,  de Graaf et al., 2010
    CBS Doodsoorzakenstatistiek Aantal overledenen door alcoholgerelateerde aandoening Nederlandse bevolking CBS Doodsoorzakenstatistiek, Nationale Drug Monitor (van Laar & van Ooyen-Houben, 2014; van Laar & van Ooyen-Houben, 2015)
    Landelijk Alcohol en Drugs Informatie Systeem (LADIS) Aantal ingeschreven cliënten in de verslavingszorg met alcohol als primair probleem Nederlandse bevolking LADIS, Nationale Drug Monitor (van Laar & van Ooyen-Houben, 2016)
    Kosten van Ziektenstudie Kosten van zorg voor afhankelijkheid van drugs en alcohol Nederlandse bevolking Kosten van Ziekten
    WHO Global Health Observatory (GHO) Data Repository: Global Information System on Alcohol and Health (GISAH) Jaarprevalentie alcoholafhankelijkheid Europese bevolking vanaf 15 jaar  WHO GHO, GISAH

     

    Bronnen en literatuur

    Literatuur

    1. van Laar MW, van Ooyen-Houben MMJ. Nationale Drug Monitor, Jaarbericht 2013/2014. Utrecht / Den Haag: Trimbos-instituut / WODC; 2014. Bron
    2. van Laar MW, van Ooyen-Houben MMJ. Nationale Drug Monitor. Jaarbericht 2015. Utrecht: Trimbos-instituut; 2015. Bron
    3. van Laar MW, van Ooyen-Houben MMJ. Nationale Drug Monitor Jaarbericht 2016. Utrecht: Trimbos-instituut; 2016. Bron
Methoden

  • Methode gebruikt door GISAH

    GISAH (Global Information System on Alcohol and Health) is onderdeel van  de WHO Global Health Observatory Data Repository. De gegevens uit GISAH over de prevalentie van alcoholverslaving zijn gemodelleerd met behulp van regressiemodellen. Indien beschikbaar werden de oorspronkelijke vragenlijstresultaten gebruikt in plaats van schattingen. De regressiemodellen zijn gebaseerd op survey data die systematisch verzameld zijn sinds het jaar 2000 en waarbij gecorrigeerd is voor bevolkingssamenstelling, moslimpopulatie in het land, de regio en het jaar waarin de gegevens werden verzameld.

    Bij voorkeur is gebruik gemaakt van vragenlijsten die zijn uitgezet bij een representatieve steekproef van de nationale bevolking waarbij een gevalideerd instrument is gebruikt zoals de CIDI (Composite International Diagnostic Interview), AUDADIS (Alcohol Use Disorder and Associated Disabilities Interview Schedule), of SCAN (Schedules for Clinical Assessment in Neuropsychiatry).