Risicofactoren ADHD
Genen belangrijk in ontstaan ADHD
De oorzaken van ADHD zijn niet geheel bekend. Wel is duidelijk dat genetische factoren een belangrijke rol spelen in het ontstaan van ADHD, en dat ADHD gepaard gaat met veranderingen in de hersenen (Landelijke Stuurgroep Multidisciplinaire Richtlijnontwikkeling in de GGZ, 2005; Foolen, 2011; Kooij, 2017). Door de genetische invloed houden veel kinderen met ADHD hinder van deze stoornis in de volwassenheid (Franke et al., 2012). Ook factoren uit de omgeving spelen een rol in het ontstaan van ADHD, vooral in de vroege ontwikkeling van de foetus en het kind. Van de factoren die samengaan met ADHD is soms moeilijk vast te stellen of ze een oorzaak zijn voor de ontwikkeling van ADHD of hier juist een gevolg van zijn (Landelijke Stuurgroep Multidisciplinaire Richtlijnontwikkeling in de GGZ, 2005; Thapar et al., 2013).
Gezinskenmerken kunnen beloop van ADHD beïnvloeden
Opvoedingsomstandigheden zijn waarschijnlijk niet van invloed op de ontwikkeling van ADHD, maar kunnen wel bijdragen aan het beloop en aan de ontwikkeling van eventuele gedragsproblemen (American Psychiatric Association. DSM-5 Task Force., 2014; Chronis et al., 2004; Woodward et al., 1998). Het opvoeden van een kind met ADHD vraagt veel van de ouders. Aansluiten bij de behoeften van hun kind aan structuur en duidelijkheid is één van de belangrijkste uitdagingen voor ouders en kan een gunstige invloed hebben op de ontwikkeling van een kind met ADHD (Johnston & Mash, 2001).
Meer informatie
Risicofactoren die de kans op ADHD verhogen
Risicofactoren |
Toelichting |
Bron |
---|---|---|
Genen |
Rietveld et al., 2004; Levy et al., 2006; Biederman & Faraone, 2005; Franke et al., 2012; Biederman, 2005; Banerjee et al., 2007; Landelijke Stuurgroep Multidisciplinaire Richtlijnontwikkeling in de GGZ, 2005; Kooij, 2017 |
|
Veranderingen in de hersenen |
|
Cubillo et al., 2012; Hoogman et al., 2017; Biederman, 2005; Konrad & Eickhoff, 2010; Kooij, 2017 |
Geboortefactoren |
|
Biederman, 2005; American Psychiatric Association. DSM-5 Task Force., 2014; Brassett-Harknett & Butler, 2007; Bhutta et al., 2002; Millichap, 2008 |
Gedrag van moeder tijdens de zwangerschap |
|
Biederman, 2005; Brassett-Harknett & Butler, 2007; Millichap, 2008; American Psychiatric Association. DSM-5 Task Force., 2014; Mill & Petronis, 2008 |
Negatieve ervaringen in de jeugd |
|
McMillen et al., 2005; Landsverk et al., 2009; American Psychiatric Association. DSM-5 Task Force., 2014 |
Mannelijk geslacht |
|
Tuithof et al., 2014; Landelijke Stuurgroep Multidisciplinaire Richtlijnontwikkeling in de GGZ, 2005 |
Datum publicatie
Bronnen en literatuur
Literatuur
- Multidisciplinaire richtlijn ADHD: Richtlijn voor de diagnostiek en behandeling van ADHD bij kinderen en jeugdigen.; 2005. Bron
- Oorzaken van ADHD.; 2011. Bron
- ADHD bij volwassenen. Stand van zaken. Ned Tijdschr Geneeskd. . 2017;161. Bron
- The genetics of attention deficit/hyperactivity disorder in adults, a review. Molecular Psychiatry. 2012;17(10):960-987. Bron | DOI
- Practitioner Review: What have we learnt about the causes of ADHD? Journal of Child Psychology and Psychiatry. 2013;54(1):3-16. Bron
- Diagnostic and statistical manual of mental disorders: DSM-5. Washington, D.C.: American Psychiatric Publishing; 2014. Bron
- Enhancements to the behavioral parent training paradigm for families of children with ADHD: review and future directions. Clin Child Fam Psychol Rev. 2004;7(1):1-27. Bron | Pubmed
- The parenting and family functioning of children with hyperactivity. J Child Psychol Psychiatry. 1998;39(2):161-9. Bron | Pubmed
- Families of children with attention-deficit/hyperactivity disorder: review and recommendations for future research. Clin Child Fam Psychol Rev. 2001;4(3):183-207. Bron | Pubmed
- Heritability of attention problems in children: longitudinal results from a study of twins, age 3 to 12. J Child Psychol Psychiatry. 2004;45(3):577-88. Bron | Pubmed
- Genetics of Attention Deficit Hyperactivity Disorder: A current review and future prospects. International Journal of Disability, Development and Education. 2006;53(1):5-20. Bron | DOI
- Attention-deficit hyperactivity disorder. The Lancet. 2005;366(9481):237-248. Bron | DOI
- Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder: A Selective Overview. Biological Psychiatry. 2005;57(11):1215-1220. Bron | DOI
- Environmental risk factors for attention-deficit hyperactivity disorder. Acta Paediatrica. 2007;96(9):1269-1274. Bron | DOI
- A review of fronto-striatal and fronto-cortical brain abnormalities in children and adults with Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD) and new evidence for dysfunction in adults with ADHD during motivation and attention. Cortex. 2012;48(2):194-215. Bron | DOI
- Subcortical brain volume differences in participants with attention deficit hyperactivity disorder in children and adults: a cross-sectional mega-analysis. The Lancet Psychiatry. 2017;4(4):310-319. Bron | DOI
- Is the ADHD brain wired differently? A review on structural and functional connectivity in attention deficit hyperactivity disorder. Human Brain Mapping. 2010;31(6):904-916. Bron | DOI
- Attention-deficit/hyperactivity disorder: An overview of the etiology and a review of the literature relating to the correlates and lifecourse outcomes for men and women. Clinical Psychology Review. 2007;27(2):188-210. Bron | DOI
- Cognitive and Behavioral Outcomes of School-Aged Children Who Were Born Preterm. JAMA. 2002;288(6):728. Bron | DOI
- Etiologic Classification of Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder. PEDIATRICS. 2008;121(2):e358-e365. Bron | DOI
- Pre- and peri-natal environmental risks for attention-deficit hyperactivity disorder (ADHD): the potential role of epigenetic processes in mediating susceptibility. Journal of Child Psychology and Psychiatry. 2008;49(10):1020-1030. Bron
- Prevalence of Psychiatric Disorders Among Older Youths in the Foster Care System. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry. 2005;44(1):88-95. Bron | DOI
- Psychosocial interventions for children and adolescents in foster care: review of research literature. Child Welfare. 2009;88(1):49-69. Bron | Pubmed
- Prevalence, persistency and consequences of ADHD in the Dutch adult population. Tijdschr Psychiatr. 2014;56(1):10-9. Bron | Pubmed
Gevolgen van ADHD voor het functioneren en kwaliteit van leven
ADHD veroorzaakt problemen op school, werk en in sociaal leven
Kinderen met ADHD ondervinden als gevolg van hun stoornis op diverse gebieden beperkingen. Ze hebben bijvoorbeeld vaker leerproblemen, wat van negatieve invloed kan zijn op de schoolresultaten (Landelijke Stuurgroep Multidisciplinaire Richtlijnontwikkeling in de GGZ, 2005; Tuithof et al., 2010). Ook staat de sociale ontwikkeling onder grotere druk. Kinderen met ADHD worden bijvoorbeeld sneller gepest of afgewezen dan kinderen zonder ADHD. Daarnaast hebben ze vaak minder vrienden en is er vaker schooluitval (Barkley, 2002). Ook bij volwassenen met ADHD kunnen sociale relaties moeizaam verlopen, wat bijvoorbeeld sociale activiteiten met vrienden kan belemmeren. Volwassenen met ADHD functioneren vaak minder goed op hun werk dan volwassenen zonder ADHD. Zo kunnen zij moeite hebben met het uitvoeren van hun werkzaamheden en is er, wellicht daardoor, meer verzuim en werkloosheid onder deze groep (de Graaf et al., 2008; Tuithof et al., 2010; American Psychiatric Association. DSM-5 Task Force., 2014; Tuithof et al., 2014). Daarnaast kunnen er in het gezin problemen ontstaan zoals conflicten en huwelijksproblemen (Brassett-Harknett & Butler, 2007; Wymbs et al., 2008; Barkley, 2002). Zowel ADHD van de ouder(s) als van het kind kunnen hieraan bijdragen (Landelijke Stuurgroep Multidisciplinaire Richtlijnontwikkeling in de GGZ, 2005; Johnston et al., 2012).
Meer verkeersongevallen onder mensen met ADHD
Uit internationaal onderzoek blijkt dat verkeersovertredingen (waaronder snelheidsovertredingen) en verkeersongevallen vaker voorkomen onder mensen met ADHD (Fuermaier et al., 2016; Vaa, 2014; Chang et al., 2014). Het hebben van een gedragsstoornis naast ADHD lijkt bij te dragen aan een hogere kans op verkeersongevallen. Letsels door ongelukken lijken vooral meer voor te komen wanneer er sprake is van duidelijke symptomen van hyperactiviteit of impulsiviteit (American Psychiatric Association. DSM-5 Task Force., 2014; Brassett-Harknett & Butler, 2007). De hyperactiviteit en impulsiviteit veroorzaken mogelijk dat mensen met ADHD over het algemeen sneller rijden (Fuermaier et al., 2016; Vaa, 2014).
Mensen met ADHD hebben lagere kwaliteit van leven
Als gevolg van de verstoringen in functioneren die bij ADHD kunnen optreden, wordt vaak een lagere kwaliteit van leven ervaren. Zo kunnen mensen met ADHD last hebben van een verminderde vitaliteit en gezondheidsproblemen in vergelijking met mensen zonder ADHD. Daarnaast hebben mensen met ADHD vaker last van een negatief zelfbeeld. Mensen met ADHD hebben over het algemeen een lager inkomen, wat voor financiële problemen kan zorgen (Tuithof et al., 2010; Tuithof et al., 2014).
Meer informatie
Datum publicatie
Bronnen en literatuur
Literatuur
- Multidisciplinaire richtlijn ADHD: Richtlijn voor de diagnostiek en behandeling van ADHD bij kinderen en jeugdigen.; 2005. Bron
- ADHD, gedragsstoornissen en antisociale persoonlijkheidsstoornis. Vóórkomen en gevolgen in de algemene bevolking: resultaten van NEMESIS-2. Utrecht: Trimbos-instituut; 2010. Bron
- International consensus statement on ADHD. Clin Child Fam Psychol Rev. 2002;5(2). Bron
- The prevalence and effects of adult attention-deficit/hyperactivity disorder (ADHD) on the performance of workers: results from the WHO World Mental Health Survey Initiative. Occupational and Environmental Medicine. 2008;65(12):835-842. Bron | DOI
- Diagnostic and statistical manual of mental disorders: DSM-5. Washington, D.C.: American Psychiatric Publishing; 2014. Bron
- Prevalence, persistency and consequences of ADHD in the Dutch adult population. Tijdschr Psychiatr. 2014;56(1):10-9. Bron | Pubmed
- Attention-deficit/hyperactivity disorder: An overview of the etiology and a review of the literature relating to the correlates and lifecourse outcomes for men and women. Clinical Psychology Review. 2007;27(2):188-210. Bron | DOI
- Rate and predictors of divorce among parents of youths with ADHD. Journal of Consulting and Clinical Psychology. 2008;76(5):735-744. Bron | DOI
- Parenting in adults with attention-deficit/hyperactivity disorder (ADHD). Clinical Psychology Review. 2012;32(4):215-228. Bron | DOI
- Autorijden met ADHD. Neuropraxis. 2016;20:20-28. Bron | DOI
- ADHD and relative risk of accidents in road traffic: A meta-analysis. Accident Analysis & Prevention. 2014;62:415-425. Bron | DOI
- Serious Transport Accidents in Adults With Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder and the Effect of Medication. JAMA Psychiatry. 2014;71(3):319. Bron | DOI
Comorbiditeit bij ADHD
ADHD gaat vaak gepaard met andere psychische stoornissen
Kinderen met ADHD hebben een verhoogde kans om als adolescent een gedragsstoornis en in de volwassenheid een antisociale persoonlijkheidsstoornis te ontwikkelen (Brassett-Harknett & Butler, 2007). Ook de kans op middelengerelateerde stoornissen en aanraking met justitie neemt daarmee toe (Charach et al., 2011; Lee et al., 2011; Biederman, 2005; Brassett-Harknett & Butler, 2007). Daarnaast hebben mensen met ADHD zes keer vaker een angststoornis en vier keer vaker een stemmingsstoornis zoals een depressieve stoornis (Tuithof et al., 2010). Andere stoornissen die naast ADHD kunnen optreden zijn een specifieke leerstoornis (dyslexie), obsessieve-compulsieve stoornis, een ticstoornis en een autismespectrumstoornis (American Psychiatric Association. DSM-5 Task Force., 2014; Cormier, 2008; Brassett-Harknett & Butler, 2007). In vergelijking met mensen zonder ADHD hebben volwassenen met ADHD ongeveer vijf keer zoveel kans om naast ADHD een andere stoornis te hebben (Tuithof et al., 2010).
Mensen met ADHD hebben vaker een lichamelijke aandoening
Naast psychische problemen hebben mensen met ADHD ook vaker last van lichamelijke aandoeningen zoals obesitas, epilepsie, slaapstoornissen en astma. Een deel van deze problemen houdt mogelijk verband met een ongezond en onregelmatig eetpatroon, wat vaker voorkomt onder mensen met ADHD (Cortese et al., 2008; American Psychiatric Association. DSM-5 Task Force., 2014; Dunn & Kronenberger, 2005; Instanes et al., 2016; Kooij, 2017).
Meer informatie
Datum publicatie
Bronnen en literatuur
Literatuur
- Attention-deficit/hyperactivity disorder: An overview of the etiology and a review of the literature relating to the correlates and lifecourse outcomes for men and women. Clinical Psychology Review. 2007;27(2):188-210. Bron | DOI
- Childhood Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder and Future Substance Use Disorders: Comparative Meta-Analyses. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry. 2011;50(1):9-21. Bron | DOI
- Prospective association of childhood attention-deficit/hyperactivity disorder (ADHD) and substance use and abuse/dependence: A meta-analytic review. Clinical Psychology Review. 2011;31(3):328-341. Bron | DOI
- Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder: A Selective Overview. Biological Psychiatry. 2005;57(11):1215-1220. Bron | DOI
- ADHD, gedragsstoornissen en antisociale persoonlijkheidsstoornis. Vóórkomen en gevolgen in de algemene bevolking: resultaten van NEMESIS-2. Utrecht: Trimbos-instituut; 2010. Bron
- Diagnostic and statistical manual of mental disorders: DSM-5. Washington, D.C.: American Psychiatric Publishing; 2014. Bron
- Attention Deficit/Hyperactivity Disorder: A Review and Update. Journal of Pediatric Nursing. 2008;23(5):345-357. Bron | DOI
- Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder (ADHD) and Obesity: A Systematic Review of the Literature. Critical Reviews in Food Science and Nutrition. 2008;48(6):524-537. DOI
- Childhood Epilepsy, Attention Problems, and ADHD: Review and Practical Considerations. Seminars in Pediatric Neurology. 2005;12(4):222-228. Bron
- Adult ADHD and Comorbid Somatic Disease. Journal of Attention Disorders. 2016;1(26). Bron | DOI
- ADHD bij volwassenen. Stand van zaken. Ned Tijdschr Geneeskd. . 2017;161. Bron