Aangeboren afwijkingen van het hartvaatstelsel | Cijfers & Context | Trends

Trend in geboorteprevalentie van aangeboren hartafwijkingen

Geboorteprevalentie van aangeboren hartafwijkingen

5-jaarsgemiddelde

Jaar	Alle afwijkingen	Niet-genetische afwijkingen	Ventrikelseptumdefect	Ernstige afwijkingen
1992
1993
1994	70,1	59,7	33,3
1995	68,8	59,6	32
1996	67	57,5	30,5
1997	65	54,9	29,1
1998	63,9	54,1	27,8
1999	63,2	53,2	25,7
2000	64,4	54,3	24,5
2001	65,8	55	25,2
2002	69,5	58	28
2003	71,7	58,9	30,2
2004	74,3	62,1	33,2	26,3
2005	74,2	60,8	35,2	26,4
2006	74,4	61,1	36,7	25,6
2007	72,4	58,7	35,8	24,4
2008	73,3	59,9	35,2	26,7
2009	73,4	58	36,6	26,7
2010	70,8	55,6	33,9	27,3

Bron: EUROCAT, 2012

Geen duidelijke trend in aantal aangeboren hartafwijking

De geboorteprevalenties van aangeboren hartafwijkingen vertonen voor de jaren tussen 2005 en 2010 geen duidelijke trend. De cijfers variëren tussen de 70 en 75 per 10.000 geboorten, ofwel tussen 1.200 en 1.300 nieuwe gevallen per jaar (uitgaande van 175.000 levendgeborenen per jaar). Ook het aantal ernstige gevallen lijkt constant. In de jaren negentig leek er sprake van een lichte daling gevolgd door een lichte stijging tussen 2000 en 2005. De geboorteprevalentie van ventrikel septum defekt, de meest frequent ontdekte aangeboren hartafwijking vertoont eenzelfde trend als het totaal van alle hartafwijkingen. Het aandeel hartaafwijking dat tegelijk optrad met een genetische aandoening, zoals bijvoorbeeld downsyndroom, nam licht toe van ongeveer 15% begin jaren negentig tot 22% rond het jaar 2010.

Toenemend foliumzuurgebruik kan leiden tot verdere daling

In 2000 werd foliumzuur gebruikt rond de conceptie door 61% van de zwangeren, en 36% gebruikte het gedurende de gehele geadviseerde periode (Walle, 2001). Toename van foliumzuurgebruik kan leiden tot verdere daling van de het aantal aangeboren hartafwijkingen. Er zijn geen veranderingen in de overige determinanten van aangeboren hartafwijkingen.

Meer informatie

Definities: Aangeboren afwijkingen aan hartvaatstelsel en geboorteprevalentie
Gebruikte gegevensbronnen zie: Bronverantwoording

Experts en redactie

P.W. Achterberg (RIVM)

Bronnen en literatuur

Bronnen

EUROCAT, European Registration Of Congenital Anomalies and Twins. zorggegevens.nl

Literatuur

Walle HEKD. Awareness and use of folic acid in the Netherlands: from science to practice. Groningen: universiteit van Groningen; 2001. Bron

Trend in sterfte als gevolg van aangeboren hartafwijkingen

Sterfte aan aangeboren hartafwijkingen 1980-2018

Jaar	Mannen	Vrouwen	Totaal
1980	168	137	305
1981	181	123	304
1982	190	119	309
1983	169	121	290
1984	163	111	274
1985	147	118	265
1986	162	142	304
1987	150	112	262
1988	131	99	230
1989	127	111	238
1990	158	114	272
1991	147	83	230
1992	140	110	250
1993	141	98	239
1994	148	94	242
1995	116	115	231
1996	102	68	170
1997	105	92	197
1998	97	67	164
1999	89	61	150
2000	100	79	179
2001	98	73	171
2002	85	58	143
2003	103	65	168
2004	84	84	168
2005	94	68	162
2006	108	71	179
2007	73	66	139
2008	55	53	108
2009	70	57	127
2010	60	54	114
2011	71	53	124
2012	62	45	107
2013	49	56	105
2014	47	31	78
2015	40	41	81
2016	43	31	74
2017	65	28	93
2018	42	43	85

Bron: CBS Doodsoorzakenstatistiek (gedownload van CBS StatLine in augustus 2019)

ICD-10-codes Q20-Q28
Cijfers over 2018 zijn voorlopig
De sterftecijfers vanaf 2013 zijn minder goed vergelijkbaar met eerdere jaren, omdat het CBS is overgestapt van handmatig naar automatisch coderen (zie Verantwoording)

Sterke daling in sterfte aan aangeboren hartafwijkingen

De totale sterfte aan aangeboren hartafwijkingen (alle leeftijden) is sinds 1980 sterk gedaald van rond de 300 sterfgevallen per jaar naar rond de 80 sterfgevallen per jaar in de periode 2014-2018. Snellere (prenatale) opsporing gevolgd door een tijdiger en verbeterde behandeling hebben de sterfte aan aangeboren afwijkingen in de afgelopen decennia doen afnemen en het aantal overlevenden doen toenemen (Zomer et al., 2011).

Meer informatie

Definities

Experts en redactie

A.M. Gommer, red. (RIVM)

Datum publicatie

22-10-2019

Bronnen en literatuur

Literatuur

Zomer AC, Verheugt CL, Vaartjes I, Uiterwaal CSPM, Langemeijer MM, Koolbergen DR, et al. Surgery in adults with congenital heart disease. Circulation. 2011;124(20):2195-201. Pubmed | DOI

Trend in sterfte als gevolg van aangeboren hartafwijkingen bij zuigelingen

Sterfte zuigelingen aan aangeboren hartafwijkingen, 1996-2014

Jaar	Jongens	Meisjes	Totaal
1996	65	34	99
1997	66	49	115
1998	63	42	105
1999	51	38	89
2000	62	46	108
2001	56	39	95
2002	51	34	85
2003	68	36	104
2004	51	39	90
2005	52	38	90
2006	68	44	112
2007	30	28	58
2008	29	26	55
2009	33	29	62
2010	30	30	60
2011	31	24	55
2012	36	27	63
2013	25	31	56
2014	21	14	35

Bron: CBS Doodsoorzakenstatistiek

Daling zuigelingensterfte door aangeboren hartafwijkingen

Bij zuigelingen is de sterfte aan een aangeboren hartafwijking vanaf 1996 sterk gedaald van ongeveer 100 gevallen per jaar (5 per 10.000 levendgeborenen ) in de periode 1996-2006 naar ongeveer 60 gevallen per jaar (rond 3 tot 3,5 per 10.000 levendgeborenen) in de periode 2007-2013. In 2014 is de sterfte aan aangeboren hartafwijkingen bij zuigelingen verder gedaald tot 35-40 per jaar, dat is ongeveer 2 per 10.000 levendgeborenen. In de jaren vijftig was deze sterfte nog 15 tot 20 per 10.000 pasgeborenen. Bij zuigelingen is de sterftedaling vooral sterk geweest in 2007, het jaar van invoering van de landelijke programmatische routinematige echoscopische screening (20-weken echo).

Toename prenatale detectie aangeboren hartafwijkingen

Met de invoering van het Structureel Echoscopisch Onderzoek (SEO) is in een deel van Nederland de prenatale detectie van aangeboren hartafwijkingen significant toegenomen. Dat ging gepaard met een drievoudige toename in het aantal zwangerschapsbeëindigingen, maar alleen voor afwijkingen met een ernstige afwijking (Baardman et al., 2014). Ander Nederlands onderzoek (van Velzen et al., 2015) laat effecten zien van de invoering van de SEO en van een gerichte training van de uitvoerders van die screening. Zij rapporteren een stijging van de prenatale detectie van aangeboren hartafwijkingen met rond 24% tot bijna 60%. Dat ging gepaard met een verhoging van de overlevingskansen en een verminderde ziektelast voor de groep kinderen met een transpositie van de grote vaten.

Meer informatie

Definities: Aangeboren afwijkingen aan hartvaatstelsel en geboorteprevalentie
Gebruikte gegevensbronnen zie: Bronverantwoording

Experts en redactie

Bronnen en literatuur

Bronnen

CBS Doodsoorzakenstatistiek, Doodsoorzakenstatistiek. zorggegevens.nl

Literatuur

Baardman ME, du March-Sarvaas GJ, de Walle HEK, Fleurke-Rozema H, Snijders R, Ebels T, et al. Impact of introduction of 20-week ultrasound scan on prevalence and fetal and neonatal outcomes in cases of selected severe congenital heart defects in The Netherlands. Ultrasound Obstet Gynecol. 2014;44(1):58-63. Pubmed | DOI
van Velzen CL, Pajkrt E, Haak MC. Authors' reply re: Prenatal detection of congenital heart disease-results of a national screening programme. BJOG. 2015;122(10):1421. Pubmed | DOI

Factoren die van invloed zijn op de trends van aangeboren hartafwijkingen

Verschillende factoren van invloed op het voorkomen van aangeboren hartafwijkingen

Ontwikkelingen die van invloed kunnen zijn op het toe- of afnemen van het aantal aangeboren hartafwijkingen:

Echoscopische screening (zoals de SEO en de Down screening) leiden tot vroegtijdige opsporing van (ernstige) aangeboren hartafwijkingen, deels gevolgd door abortus. Dit verklaart een deel van de recente daling aan de sterfte aan aangeboren hartafwijkingen van nuljarigen in Nederland. Een verdere toename van de deelnamegraad aan de screeningen kan leiden tot een daling van het aantal kinderen met een aangeboren hartafwijking.
Door verbeterde behandelingsmethode is met name de kans op overleving na het eerste jaar toegenomen (van der Bom et al., 2012; Irving & Chaudhari, 2012).
Door een verdere toename van het gebruik van IVF-technieken kan het aantal kinderen met een aangeboren hartafwijking toenemen.

Experts en redactie

P.W. Achterberg (RIVM)

Bronnen en literatuur

Literatuur

van der Bom T, Bouma BJ, Meijboom FJ, Zwinderman AH, Mulder BJM. The prevalence of adult congenital heart disease, results from a systematic review and evidence based calculation. Am Heart J. 2012;164(4):568-75. Pubmed | DOI
Irving CA, Chaudhari MP. Cardiovascular abnormalities in Down's syndrome: spectrum, management and survival over 22 years. Arch Dis Child. 2012;97(4):326-30. Pubmed | DOI

Verantwoording

Definities

Aangeboren afwijkingen

Aangeboren afwijkingen zijn structurele aanlegstoornissen, bijvoorbeeld in de structuur van het hart, of onomkeerbare functionele afwijkingen van de normale ontwikkeling. Ze ontstaan vóór de geboorte. Een aangeboren afwijking is echter niet altijd direct zichtbaar bij de geboorte. Bij het ontstaan van aangeboren afwijkingen spelen omgevingsfactoren en/of erfelijkheid een rol. Zie voor meer informatie over (erfelijke) aangeboren afwijkingen: Erfelijkheid.nl
Aangeboren afwijkingen aan het hartvaatstelsel
Aangeboren afwijkingen van het hartvaatstelsel (oftewel aangebore hartafwijkingen) zijn stoornissen in de normale ontwikkeling van het hart of de bloedvaten, die leiden tot afwijkingen van de structuur. Dat kunnen de volgende afwijkingen zijn:

gaten in de wand tussen de linker- en rechterhartkamer (ventrikelseptumdefect, VSD);

gaten in de wand tussen de linker en rechter hartboezem (atriumseptumdefect, ASD);

verkeerde aansluiting van de grote vaten (transpositie van de grote vaten en tetralogie van Fallot);

hartklepafwijkingen: pulmonaalklepstenose/atresie en tricuspidaalklepstenose/atresie;

te klein aangelegde harthelft (hypoplastisch linker hart);

het ontbreken van het tussenschot tussen aorta en arteria pulmonalis (persisterende truncus arteriosus);

een vernauwing in het begin van de aorta (coarctatie van de aorta).

De afwijkingen gaan gepaard met stoornissen in de grote bloedsomloop die op hun beurt weer gevolgen hebben voor de zuurstof- en energievoorziening van weefsels.

Vaak ook andere structurele afwijkingen van het lichaam

Een aangeboren hartafwijking gaat vaak gepaard met structurele afwijkingen van het lichaam. Voorbeelden daarvan zijn lange dunne vingers, het ontbreken van de duim en vormafwijkingen van de borstkas. Ongeveer 27% van de kinderen met een afwijking van het hartvaatstelsel heeft ook minstens één andere ernstige aangeboren afwijking (Cornel, 1993). De meeste patiënten die een aangeboren aandoening van het hartvaatstelsel hebben die met een chromosomale afwijking is geassocieerd, hebben ook andere structurele aangeboren afwijkingen. Zo heeft 40% van de patiënten met het downsyndroom ook een afwijking van het hartvaatstelsel (Burn, 1987).
Bronnen en literatuur
Literatuur
Cornel MC. Resgistration and prevention of congenital anomalies. Groningen: Universiteit van Groningen; 1993. Bron
Burn J. The aetiology of congenital heart disease. Londen: Churchill Livingstone; 1987. GoogleScholar
Geboorteprevalentie

Er wordt onderscheid gemaakt in de ‘totale geboorteprevalentie’, uitgedrukt per 10.000 levend- plus doodgeborenen en de ‘geboorteprevalentie onder levendgeborenen’, uitgedrukt per 10.000 levendgeborenen. In de eerste maat zijn ook aangeboren afwijkingen bij doodgeborenen (vanaf een zwangerschapsduur van 24 weken) en geïnduceerde abortussen inbegrepen, in de tweede maat niet. De eerste maat is vooral van belang in verband met het traceren van oorzakelijke factoren, de tweede zegt meer iets over de instroom in de bevolking van personen met een aangeboren afwijking.

Bronverantwoording

EUROCAT
De gegevens over de geboorteprevalentie en de trends daarin zijn afkomstig van EUROCAT (EUropean Registration Of Congenital Anomalies and Twins; tweelingen worden sinds 1989 niet meer geregistreerd) (Walle, 1996; Reefhuis, 2000). De beschreven cijfers beperken zich tot gegevens uit het noorden van Nederland (Groningen, Drenthe, Friesland) tussen 1981 en 1999 (voor een deel van Drenthe vanaf 1986 en voor Friesland vanaf 1989). Omdat de gegevens verzameld worden met ‘informed consent’ van de ouders en met vrijwillige medewerking van artsen en verloskundigen is enige onvolledigheid niet uitgesloten. Over recente geboortejaren is de onvolledigheid relatief groot omdat aangeboren afwijkingen soms jaren na de geboorte pas gediagnosticeerd en gemeld worden.

Bronnen en literatuur
Bronnen
EUROCAT, European Registration Of Congenital Anomalies and Twins. zorggegevens.nl
Literatuur
Walle HEKD. Tables 1981-1994; EUROCAT. Registration of congenital anomalies. Groningen: Rijksuniversiteit Groningen; 1996. GoogleScholar
Reefhuis J. Tables 1981-1998. EUROCAT registration of congenital anomalies Northern Netherlands and Southwestern Netherlands. Groningen: Rijksuniversiteit Groningen; 2000. GoogleScholar
Huisartsenregistratie van aangeboren afwijkingen van hartvaatstelsel

De prevalentie- en incidentiecijfers op basis van verschillende huisartsenregistraties variëren vaak aanzienlijk. De oorzaak kan zijn dat het voorkomen van ziekten in de praktijkpopulaties verschilt, maar het kan ook het gevolg zijn van verschillen in de algemene werkwijze van de registraties en de wijze waarop prevalentie- en incidentiecijfers worden berekend. Bovendien kunnen registraties voor bepaalde ziekten specifieke (al dan niet vastgelegde) regels hanteren. Voor VZinfo is gebruik gemaakt van RNH-Limburg (1997-2012) en het NIVEL (2013), gebruikte code: ICPC-code K73.

De huisarts heeft maar zicht op een beperkt deel van de patiënten met aangeboren afwijkingen, namelijk op die patiënten die redelijk zelfstandig kunnen functioneren maar bij wie de afwijking nog wel de aandacht van de huisarts (of andere hulpverlener) vraagt. Patienten met een ernstige aandoening hebben meestal specialistische behandeling nodig. De patiënt kan dan bijvoorbeeld worden opgenomen in een instelling voor verstandelijk gehandicapten.
Kosten van Ziektenstudie

De Nederlandse Kosten van Ziektenstudie van het RIVM is een studie waarin de totale kosten van de gezondheidszorg met behulp van gebruikersdata uit zorgregistraties worden verdeeld over dimensies. Voorbeelden van dimensies zijn leeftijd, geslacht, diagnose en sector.
Automatisch coderen bij CBS-doodsoorzakenstatistiek
Met ingang van het statistiekjaar 2013 codeert het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) doodsoorzakenformulieren automatisch met behulp van het softwarepakket IRIS. Dit is een verschil met voorgaande jaren waarin doodsoorzakenformulieren handmatig werden verwerkt. Automatische codering brengt een betere internationale vergelijkbaarheid en reproduceerbaarheid van de gegevens met zich mee. Het veroorzaakt echter ook verschuivingen in doodsoorzaken. Daardoor zijn de sterftecijfers vanaf het jaar 2013 niet altijd goed vergelijkbaar met sterftecijfers uit eerdere jaren. Voor meer informatie over het automatisch coderen verwijzen wij naar vier artikelen van het CBS:

Het automatisch coderen van doodsoorzaken. Een nieuwe werkwijze bij de doodsoorzakenstatistiek (Harteloh et al., 2014)

Verschuivingen in de doodsoorzakenstatistiek bij de introductie van het automatisch coderen (Harteloh, 2014)

Van handmatig naar automatisch coderen van doodsoorzaken. Een bridge coding study (Harteloh, 2015)

Veranderingen in de doodsoorzakenstatistiek 2012-2013 (Harteloh, 2016)
Bronnen en literatuur
Literatuur
Harteloh PPM, van Hilten O, Kardaun JWPF. Het automatisch coderen van doodsoorzaken. Een nieuwe werkwijze bij de doodsoorzakenstatistiek. Den Haag: Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS); 2014. Bron
Harteloh PPM. Verschuivingen in de doodsoorzakenstatistiek bij de introductie van het automatisch coderen. Den Haag: Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS); 2014. Bron
Harteloh PPM. Van handmatig naar automatisch coderen van doodsoorzaken. Een bridge coding study. Den Haag: Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS); 2015. Bron
Harteloh PPM. Veranderingen in de doodsoorzakenstatistiek 2012-2013. Den Haag: Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS); 2016. Bron

Aangeboren afwijkingen van het hartvaatstelsel→Cijfers & Context→Trends

Cijfers & Context

Regionaal & Internationaal

Kosten

Preventie & Zorg

Trend in geboorteprevalentie van aangeboren hartafwijkingen

Geboorteprevalentie van aangeboren hartafwijkingen

Geen duidelijke trend in aantal aangeboren hartafwijking

Toenemend foliumzuurgebruik kan leiden tot verdere daling

Meer informatie

Experts en redactie

Bronnen en literatuur

Bronnen

Literatuur

Trend in sterfte als gevolg van aangeboren hartafwijkingen

Sterfte aan aangeboren hartafwijkingen 1980-2018

Sterke daling in sterfte aan aangeboren hartafwijkingen

Meer informatie

Experts en redactie

Datum publicatie

Bronnen en literatuur

Literatuur

Trend in sterfte als gevolg van aangeboren hartafwijkingen bij zuigelingen

Sterfte zuigelingen aan aangeboren hartafwijkingen, 1996-2014

Daling zuigelingensterfte door aangeboren hartafwijkingen

Toename prenatale detectie aangeboren hartafwijkingen

Meer informatie

Experts en redactie

Bronnen en literatuur

Bronnen

Literatuur

Factoren die van invloed zijn op de trends van aangeboren hartafwijkingen

Verschillende factoren van invloed op het voorkomen van aangeboren hartafwijkingen

Experts en redactie

Bronnen en literatuur

Literatuur

Verantwoording